PL EN
MISCELLANEA
Nowa odmiana uzdy z wodzami łańcuchowymi z cmentarzyska kultury bogaczewskiej w Paprotkach Kolonii, stan. 1, woj. warmińsko-mazurskie
 
Więcej
Ukryj
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa
 
2
Podlasko-Mazurska Pracownia Archeologiczna, Hryniewicze 27, 15-601 Białystok
 
3
Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku, ul. Liniarskiego 4, 15-412 Białystok
 
 
Data publikacji: 31-12-2001
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2001;LV(55):65-86
 
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Among materials recovered to date from the cemetery of Bogaczewo Culture at Paprotki Kolonia, site 1, gm. Miłki (woj. warmińsko-mazurskie), worthy of special note is the assemblage of grave 72 which included a rich assortment of weapons, belt elements, and above all, a unique iron horse bridle with chain-link reins. The cemetery at Paprotki Kolonia, site 1, lies in the region of Mazurian Great Lakes, some 3 km SE of the village of Paprotki (Fig. 1). It occupies a slight elevation between the peatland Nietlice (former lake) and waterlogged meadows surrounding the Zielone Bagno bog. The cemetery was discovered in 1983 by L. Paderewska MA and L. Gajewski MA during the archaeological penetration of Mazurian peatlands. From 1991 the site was systematically excavated. So far some 170 cremation graves were discovered as well as the remains of a funerary pyre. It is difficult to establish accurately the number of all graves because a number of them were discovered on a secondary deposit in the fill of trenches dating to the first world war. The earliest assemblage, dated to phase A3–B1, is grave 33, which yielded a bronze pin type A acc. to B. Beckmann. The latest burials date to the Migration Period. Grave 30 contained a comb with a bell-shaped grip (phase D) while grave 1 produced a spiral ring with the coil hammered into a disc (phase E). Most burials are dated to the younger phase of the Early Roman Period and older phase of the Late Roman Period. This chronology also applies to the assemblage from grave 72, of special interest here. Grave 72 was discovered 45 cm below the line of turf. It contained a double burial – an urn containing the remains of an early adultus or early maturus female or a fragile delicately built male individual) and a pit burial of an adultus-maturus male). The pit grave was circular ca. 1 m in diameter; its SE section had been disturbed by other burials. In section grave 72 formed a regular pit with a flat bottom, its fill consisted of intensively black earth mixed with rusty-red sand. Its maximum depth was 45–47 cm. The rich assemblage recovered from grave 72 included the following finds: a horse bridle with a ring bit and chain-link reins (Fig. 6), elements of a shield (type J.7a shield-boss, rivets – fig. 7:1,6,7), a knife with a hilt and scabbard mounts (Fig. 7:2,13), ten arrow points (Fig. 8), a belt set consisting of a buckle with a double spike R. Madyda-Legutko type AG42, belt hanger and three belt-end fittings, including a type J.II1-2 acc. to K. Raddatz (Fig. 9:1–3,6,19), another belt set consisting of a belt buckle with an elongated ferrule type AG12 (Fig. 10:2), a rectangular fitting and cross-shaped fittings (Fig. 10:9). Other grave goods included two fibulae with three cross-bares, type A.96 (Fig. 10:6,7) and appliqué bosses representing an ornament of female head-dress (Fig. 10:3–5). Grave equipment included a cinerary urn with a high-set funnel neck and body of broad proportions, its greatest diameter set slightly below mid-height of the vessel (Fig. 11). The urn was fitted with a 4-segment vertical handle. Basing on the pair of fibulae type A.96 from grave 72 may be dated to phase B2/C1–C1a. Other grave goods such as the type J.7a shield-boss confirm this chronology and the belt set with the double-spiked belt buckle. The other belt buckle having a rectangular, bipartite frame and ferrule, which in the assemblage in question may represent an old fashioned form, occupies a slightly earlier chronological position. A special position in the inventory of the discussed grave is definitely occupied by the horse bridle with chain-link reins, made entirely of iron. Its unipartite mouthpiece has the form of a rod bent four times at right angles. A horse harness with such a mouthpiece and a metal throatlatch made it much easier to control the horse something important in combat. The bridle from Paprotki also features chain-link reins which consist of three elongated and three annular links. The elongated links are formed of rods polygonal in section hammered at both ends into an eye and coiled around the annular links. The elongated links are decorated centrally and at the ends with pairs of engraved lines, the eyes – with deep grooves or engraved designs in form of an arrow, diagonal grid, triangle or chevron. Fittings of the side straps of the bridle are rectangular – an iron rod was twisted into an eye around the links of the bit, its ends hammered flat into thin plates joined to the strap by a single rivet. The bridle from grave 72 at Paprotki Kolonia belongs to the sub-type of bridles with chain-link reins encountered in the Barbaricum in the Roman Period and the Migration Period. Bridles of this type have the mouthpiece made of a rod bent four times at right angles, throatlatch and rings of the bit. Fittings for attaching side straps of the bridle are T-shaped. Chain-link reins formed of elongated and annular links were almost exclusively in bronze; only the mouthpiece was iron. Several systems of classification of the discussed category of finds are proposed in literature (T. Baranowski 1973; M. Ørsnes 1993; S. Wilbers-Rost 1994). Although they differ in their methodological assumptions they arrive at basically similar divisions. The main criterion is the shape of the chain links. They may be figure-of-eight with a cylindrical or a tapering central section, the shape of joined acorns or slender elongated and flat links, broad annular links. The last type of links characterises the latest specimens of chain-link reins dated to the Early Migration Period. Chronology of the remaining types fits between phases B2 and B2/C1. The bridle from Paprotki fits the basic criteria and may be classified without difficulty the subtype of chain-link reins. It has a number of distinct features, which argue against including it in any of the variants known so far. This is mainly because of the different shape of the elongated chain links. Another element unseen in previously recorded chain-link reins is the substitution in the Paprotki bridle of hooks for attaching side thongs by fittings in the form of elongated rectangles. Furthermore, the specimen in question was made entirely of iron, something very rare in this type of elaborate horse trappings. In view of its unique features the bridle should be classified as a new variant of a chain-link reins – variant Paprotki. It presumably represents an imitation of models originating in Samland, produced locally by a master blacksmith. On Balt territory horse bridles with chain-link reins occur in concentrations chiefly in Samland with several specimens known also from Mazurian Lakeland (Fig. 12). Isolated specimens were also encountered in western Lithuania where they probably represent imports from Samland. A definite majority of horse bridles from Samland are showpieces, fitted with brass chain-link reins, while Mazurian specimens tend to be incomplete and lack metal reins. This makes the find from Paprotki even more special. The discussed assemblage from grave 72 contained yet another unique element i.e., a set of ten different arrow points. All had stems but differed in the shape of the leaf and proportions. They represent forms unknown in other areas of the Central European Barbaricum, only rarely encountered in the culture of the western Balts (Mojtyny, grave 59, Szwajcaria, barrow 15, grave 2). Among the furnishings in grave 72 at Paprotki also striking is the unusual ornament seen on the urn. In the upper part of its body, below the neck, the vessel is ornamented with four groups of diagonal and vertical lines forming stylised arrows. It would seem that such an ornament had been chosen deliberately as it immediately brings to mind the set of arrows found in that grave.
 
REFERENCJE (65)
1.
Almgren, O., Studien über Nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Leipzig, 1923.
 
2.
Andrzejowski, J., Okucia rogów do picia z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich w Europie Środkowej i Północnej. (Próba klasyfikacji i analizy chronologiczno-terytorialnej), Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne VI, 1991, s. 7–120.
 
3.
Andrzejowski, J., The Roman Period Brooches Made of Decoratively Coiled Wire, Barbaricum 2, Warszawa, 1992, s. 160–185.
 
4.
Antoniewicz, J., Kaczyński, M., Okulicz, J., Wyniki badań przeprowadzonych w 1956 r. na cmentarzysku kurhanowym w miejscowości Szwajcaria, pow. Suwałki, Wiadomości Archeologiczne XXV/1-2, 1958, s. 22–57.
 
5.
Baranowski, T., Rząd koński z wodzami łańcuchowymi na terenie Europy środkowej w okresie wpływów rzymskich, Archeologia Polski XVIII/2, 1973, s. 391–477.
 
6.
Bezzenberger, A., (Litauische Gräberfelder). Das Gräberfeld bei Schernen (Kreis Memel), Prussia 17, 1892, s. 141–168.
 
7.
Bezzenberger, A., Gräberfeld bei Plauen, Kr. Wehlau, Prussia 21, 1900, s. 123–126.
 
8.
Bitner-Wróblewska, A., Z badań nad zachodniobałtyjską ceramiką z okresu wędrówek ludów. Problem tzw. kultury sudowskiej, Barbaricum 3, Warszawa, 1994, s. 219–241.
 
9.
Coles, J., Archeologia doświadczalna. Warszawa, 1977.
 
10.
Blumbergs, Z., Bronzebuckelchen als Trachtzier. Zu den Kontakten Gotlands mit dem Kontinent in der Älteren Römischen Eisenzeit, Theses and Papers in North-European Archaeology 12, Stockholm, 1982.
 
11.
Dziekoński, T., Wyniki badań surowca i techniki wykonania niektórych metalowych części rzędu końskiego z Polski środkowej z okresu wpływów rzymskich, Archeologia Polski XVIII/2, 1973, s. 479–490.
 
12.
Ekholm, G., Betselkedjan från Örsunda, Upplands forminersförenings tidskrift 34, 1919, s. 147–169.
 
13.
Gaerte, W., Urgeschichte Ostpreußens, Königsberg, 1929.
 
14.
Godłowski, K., The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, Zeszytu Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCXVII = Prace Archeologiczne 11, Kraków, 1970.
 
15.
Godłowski, K., Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej, Rocznik Białostocki XII, 1974, s. 9–109.
 
16.
Godłowski, K., Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 1977, s. 7–238.
 
17.
Heydeck, J., Eine Kultur- und Gräberstelle in Försterei Kl. Fliess, Kreis Labiau, Prussia 21, 1900, s. 57–60.
 
18.
Hollack, E., Peiser, F., Das Gräberfeld von Moythienen, Königsberg, 1904.
 
19.
Jahn, M., Die Bewaffung der Germanen in der älteren Eisenzeit etwa von 700 v.Chr. bis 200 n.Chr., Würzburg, 1916.
 
20.
Jaskanis, J., Wyniki badań przeprowadzonych na cmentarzysku kurhanowym w miejscowości Osowa, pow. Suwałki w latach 1958–1959, Rocznik Białostocki I, 1961, s. 131–191.
 
21.
Jaskanis, J., Wyniki badań cmentarzyska kurhanowego we wsi Osowa, pow. Suwałki w latach 1960–1961, Rocznik Białostocki III, 1962, s. 233–297.
 
22.
Karczewska, M., Fałszerstwo z czasów Cesarstwa Rzymskiego. Denar subaeratus Faustyny Starszej z cmentarzyska w Paprotkach Kolonii, [w:] CONCORDIA. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sześćdziesiątą piatą rocznicę urodzin (red. W. Nowakowski), Warszawa, 1996, s. 105–110.
 
23.
Karczewski, M., Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich i na Pojezierzu Ełckim, Lublin, m-pis pracy magisterskiej w Katedrze Archeologii UMCS, 1992.
 
24.
Karczewski, M., Cmentarzysko w Bogaczewie–Kuli. Archeologiczna przygoda marszałka von Hindenburga, [w:] Archeologia ziem pruskich. Nieznane zbiory i materiały archiwalne. Ostróda 15–17 X 1998 (red. M. J. Hoffmann, J. Sobieraj), Olsztyn, 1999, s. 277–299.
 
25.
Kazakevičius, V., Oružije baltskich plemen II–VIII vekov na territorii Litvy, Vilnius, 1988.
 
26.
Kemke, H., Das Gräberfeld von Bartlickshof, Schriften der Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg 41, 1900, s. 108–133.
 
27.
Kempisty, E., Sulgostowska, Z., Badania rozpoznawcze wokół torfowisk Łąki Staświńskie, woj. suwalskie, Sprawozdania Archeologiczne XXXVIII, 1986, s. 57–76.
 
28.
Kleemann, O., Die vorgeschichtlichen Funde bei Cranz und die Siedlung von Wiskiauten, Prussia 33, 1939, s. 201–225.
 
29.
Kondracki, J., Pietkiewicz, S., Czwartorzęd Polski północno-wschodniej, [w:] Czwartorzęd Polski (red. R. Galon, J. Dylik), Warszawa, 1967, s. 206–259.
 
30.
Kulikauskas, P., Užnemunės piliakalniai, Vilnius, 1982.
 
31.
Kulikauskas, P., Kulikauskienė, R., Tautaviius, A., Lietuvos archeologijos bruožai, Vilnius, 1961.
 
32.
La Baume, W., Ein altpreusische Frauengrab mit Stoffhaube aus Gr. Ottenhagen, Kreis Samland, Alt-Preussen 7/1, 1942, s.16.
 
33.
La Baume, W.,Altpreussisches Zaumzeug, Alt-Preussen 9/1-2, 1944, s. 2–19.
 
34.
Lalla, H., Goldensee. Ein Dorf in Masuren, Hameln, 1988.
 
35.
Liana, T., Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, Wiadomości Archeologiczne XXXV/4, 1970, s. 429–491.
 
36.
Łęga, W., Nieznane materiały z cmentarzyska z okresu rzymskiego w miejscowości Babięta, pow. Mrągowo, Rocznik Olsztyński III, 1960, s. 73–79.
 
37.
Madyda-Legutko, R., Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, BAR Int. Series 360, Oxford, 1986.
 
38.
Madyda-Legutko, R., Doppeldornschnallen mit rechteckigem Rahmen im europäischen Barbaricum, Germania 68, 1990, s. 551–585.
 
39.
Marciniak, J., Dwa cmentarzyska ciałopalne z okresu rzymskiego w Judzikach i Bargłowie Dwornym, pow. Augustów, Wiadomości Archeologiczne XVII/1, 1950, s. 47–76.
 
40.
Mitkowa-Szubert, K., Znaleziska, Wiadomości Numizmatyczne XL/3-4, 1996, s. 182–183.
 
41.
Moora, H., Die Eisenzeit in Lettland bis etwa 500 n.Ch., cz. II, Tartu, 1938.
 
42.
Nowakowski, W., Kultura bogaczewska na Pojezierzu Mazurskim od schyłku późnego okresu przedrzymskiego do starszej fazy późnego okresu wpływów rzymskich. Próba analizy chronologiczno-kulturowej, maszynopis, 1983.
 
43.
Nowakowski, W.,Studia nad ceramiką zachodniobałtyjską z okresu wędrówek ludów. Problem tzw. pucharów na pustych nóżkach, Barbaricum 1, Warszawa, 1989, s. 101–147.
 
44.
Nowakowski, W.,Kulturowy krąg zachodniobałtyjski w okresie wpływów rzymskich. Kwestia definicji i podziałów wewnętrznych. [w:] Archeologia bałtyjska, Olsztyn, 1991, s. 42–66.
 
45.
Nowakowski, W.,Krieger ohne Schwerter – Die Bewaffung der Aestii in der Römischen Kaiserzeit, [w:] Beiträge zu römischer und barbarischer Bewaffung in den ersten vier nachchristlichen Jahrhunderten (red. C. von Carnap-Bornheim), Lublin/Marburg, 1994, s. 379–391.
 
46.
Okulicz, J., Cmentarzysko z okresu rzymskiego, odkryte w miejscowości Bogaczewo, na przysiółku Kula, pow. Giżycko, Rocznik Olszytński I, 1958, s. 47–116.
 
47.
Okulicz, J., Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w. n.e., Wrocław, 1973.
 
48.
Okulicz, J., Problem ceramiki typu praskiego w grupie olsztyńskiej kultury zachodniobałtyjskiej (VI–VII w. n.e.), Pomorania Antiqua XIII, 1988, s. 103–133.
 
49.
Orłowicz, M., Ilustrowany przewodnik po Mazurach pruskich i Warmii, Olsztyn, 1991.
 
50.
Ørsnes, M., Zaumzeugfunde des 1.–8. Jahrh. nach Chr. in Mittel- und Nordeuropa, Acta Archaeologica 64, 1993, s. 183–292.
 
51.
Peiser, F., Das Gräberfeld von Pajki bei Prassnitz in Polen, Königsberg, 1916.
 
52.
Peiser, F., Gräberfeld bei Grzybowen, Prussia 23/II, 1919, s. 313–318.
 
53.
Peiser, F., Verzierte Urne aus Nikutowen, Kreis Sensburg, Prussia 23/II, 1919, s. 361.
 
54.
Pietrzak, M., Pruszcz Gdański. Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie- und Wielbark-Kultur in Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica IV, Kraków, 1997.
 
55.
Pittioni, R., Frühgeschichtliche Zaumzeug, Sudeta 7/1-2, 1931, s. 52–64.
 
56.
Raddatz, K., Der Thorsberger Moorfund. Gürtelteile und Körperschmuck, Offa-Bücher 13, Neumünster, 1957.
 
57.
Radziwinowicz, W., Środowisko geograficzne, [w:] Giżycko. Z dziejów miasta i okolic, Olsztyn, 1983, s. 11–84.
 
58.
Richling, A., Struktura krajobrazowa Krainy Wielkich Jezior mazurskich, Prace i Studia Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Warszawskiego. Geografia Fizyczna 4, 1972, s. 9–49.
 
59.
Schindler, R., Die Goten und Gepiden im Raum der unteren Weichsel, Weichselland 39/3, 1940, s. 49–53.
 
60.
Schmiedehelm, M., Das Gräberfeld bei Gąsior, [w:] Archaeologia Baltica IX, Polonia 89, Łódź, 1990, s. 5–126.
 
61.
Stadie, K., Ausgrabungen auf dem Galgenberge bei Kirpehnen, Kr. Fischhausen, im Jahre 1902, Prussia 22 (1900–1904), 1909, s. 365–375.
 
62.
Tischler, O., Kemke, H., Ostpreussische Altertümer aus der Zeit der grossen Gräberfelder nach Christi Geburt, Königsberg, 1902.
 
63.
Voigtmann, K., Die westmasurischen Loch- und fensterurnen, Alt-Preussen 6/3, 1941, s. 36–46.
 
64.
Volkaitė-Kulikauskienė, R., VI:3. Lietuvai IX–XII amžiuje. Lietuvių tautybės susidarymas, [w:] Lietuvių etnogenezė, Vilnius, 1987, s. 183–199.
 
65.
Wilbers-Rost, S., Pferdergeschirr der römischen Kaiserzeit in der Germania libera. Zur Entstehung und Ausbreitung des Zaumzeugs mit Zügelkette, Oldenburg, 1994.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top