PL EN
MISCELLANEA
Terra sigillata z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na zachodnim Podlasiu
 
Więcej
Ukryj
1
Państwowe Muzuem Archeologiczne, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa
 
2
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Kielcach, ul. Zamkowa 5, 25-009 Kielce
 
 
Data publikacji: 31-12-2008
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2008;LX(60):161-178
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
The cemetery at Jartypory, distr. Węgrów in eastern Poland1 (Fig. 1), is one of the largest known gravefields of the Wielbark culture in right-bank Mazowsze and in Podlasie. So far, the excavated area of ca 1550 m2 yielded almost 400 graves, both inhumation and cremation, dated to phases B2/C1–C2 of the Late Roman Period; stray finds indicate that the site continued in use until the early phase of the Migration Period2. A cremation pit grave 106 (Fig. 2, 3) contained ca 50 fragments of terra sigillata, dispersed within the pit fill. They were reassembled into a bowl – H. ca 10 cm, R. 18 cm and B. 7.5 cm (Fig. 4a.b). The same grave assemblage also featured fragments of melted pale yellow glass from an undetermined vessel, sherds of locally produced hand--built pottery vessels (Fig. 5c–f), fragments of a tri-layer antler comb (Fig. 5a), and a bronze belt buckle (Fig. 5b). A small quantity of heavily burnt and very poorly preserved bones belonged to a male (?), 30–50 years old (adultus−maturus)5. Dating the assemblage is quite difficult. The only diagnostic element is a large and solid elbow handle (surviving length ca 11 cm!), presumably from a type IXA jug (Fig. 5d), datable to phase C1b–C28–16. Grave 106 partly intruded on the pits of graves 122 and 126 (Fig. 2, 3a,). Of these, grave 126 cannot be dated more closely and grave 122 is placed in phases C1b–C217. In any case, the top layer of grave 122 yielded two fragments of a terra sigillata vessel and further isolated fragments occurred in graves 102B and 107, with some stray pieces discovered in the direct neighbourhood of grave 106 (Fig. 6). It is interesting that a terra sigillata rim sherd, perhaps from the same vessel, was discovered at the bottom of the humus layer ca 22 m (!) to the west of grave 106. Since all these fragments may be refitted with the vessel from grave 106, presumably they must have become relocated from the upper layer of that grave. Grave 102B may be dated only broadly to the Late Roman Period, it is possible to define the chronology of grave 10719 reliably as phase C1b, which, at the same time, is the terminus ante quem of the burial in grave 106. All of which ultimately places grave 106 in phase C1b. The reconstruction of the terra sigillata vessel as a Drag. 37 bowl22 is beyond question. Bowls of this type prevail among finds of terra sigillata from the area of Middle European Barbaricum, in Poland they make up almost 95% of vessels determined morphologically. What is exceptional is ornamentation of the bowl from Jartypory. It includes (cf fig. 4a): 1. The raised potter’s stamp, (STA)TVT(VSF) (?), similar to the one published by W. Ludowici26 (cf fig. 7a); 2. Ovolo, Ricken-Fischer25 E28 (cf fig. 7b); 3. Bull turned right, Ricken-Fischer T119a (cf fig. 7c); 4. Deer turned left, Ricken-Fischer T82a (cf fig. 7d); 5. Lioness turned right, Ricken-Fischer T35a (cf fig. 7e); 6. Archer, Ricken-Fischer M174g (cf fig. 7f); 7. Unidentified animal turned left. Both the stamp and the surviving set of ornaments help in tracing the vessel from Jartypory to the wares of STATUTUS I from Rheinzabern, classified to group IIIb acc. to H. Bernhard27. The time of production of the bowl can be determined broadly as the second terce of the 3rd c. (AD 233–260/275). Most of the fragments of the terra sigillata bowl from Jartypory are burnt, but a few show no trace of fire or only light discolorations of its dark red slip. Combined all the bowl fragments from grave 106 comprise only 20–30% of the vessel, which must follow from the failure to recover all of the mortuary furnishings from the remains of the burnt pyre. At the same time it is hard to say whether the fact of the deposition in the grave of fragments of an incomplete vessel results from the application of the principle of pars pro toto or from other elements of the funerary ritual unclear to us at present. Finds of samian wares in the Wielbark Culture territory are exceedingly rare (Fig. 8): so far from 20 sites (including Jartypory) we have just 22–24 vessels. For comparison, the area of Przeworsk Culture has yielded not less than 395 terra sigillata vessels so far. To the list of samian wares from Wielbark Culture4 may be added also a new find from Czarnówko, distr. Lębork, grave 37345, a fragment from Warzawa-Dotrzyma46, and perhaps, also a fragment from Lubartów, distr. loco, both fragments attributed previously to Przeworsk Culture48. In the case of fragments of samian wares from Opoka, distr. Puławy50, and from Gościeradów, distr. Kraśnik51, it is possible equally well to link them with Przeworsk Culture as with Wielbark Culture. At the same time, it is necessary to remove from the list of Wielbark Culture finds the fragment from Masłomęcz, distr. Hrubieszów, grave 41754, which in reality is a sherd of a hand-built vessel of local make, and an unreliably dated and attributed fragment of terra sigillata from a southern Gaulish workshop discovered at Kopyłów, distr. Hrubieszów53. The Drag. 37 bowl from Jartypory, produced AD 233–260/275, is the latest terra sigillata find from the area of Wielbark Culture, younger than samian wares from Pfaffenhofen dated to the first and the beginning of the second terce of the 3rd c. known from a grave from Janowo30, and from a destroyed grave from Pomielin, distr. Iława31. At the same time, all the three sigillata finds come from assemblages dated reliably to phase C1b. The vessel from Jartypory is also one of very few pieces of evidence on the coming to the territory of Poland of terra sigillata from Rheinzabern produced after AD 230, noted, until recently, only on territory of Przeworsk Culture.68–70 The structure of terra sigillata finds from the area of Wielbark Culture does not show any regularity when it comes to the participation of individual workshops and gives an impression that the collection is quite random; at the same time, selection of vessels suggests that emphasis was placed on pieces of better quality. In most cases samian wares in Wielbark deposits are intact vessels from the furnishings of rich inhumations (region of Gdańsk88 [?], Gronowo, distr. Drawsko Pom., grave 1/2657, Odry, distr. Chojnice, grave 42357, Pomielin31, Weklice, distr. Elbląg, grave 20862, Malbork-Wielbark, distr. loco93) or – which is quite interesting – urns in cremation graves (Domkowo, distr. Ostróda95, Leśno, distr. Chojnice, site 196, Sadłowo, distr. Rypin33). In six cases (Ciemniewko, distr. Ciechanów58–60, Czarnówko45, Janowo30, Jartypory, Kleszewo, distr. Pułtusk, grave 150103, Warszawa-Dotrzyma46) occurred in cremation graves as burnt fragments; the remaining terra sigillata finds are from earlier discoveries, badly documented or not at all (Dębice, town of Elbląg65, Iława, distr. loco39), or from destroyed features (Gostkowo-Folsąg, distr. Toruń105, Sopot, distr. loco106). Urns from Leśno and Sadłowo are vessels from the workshop COMITIALIS SECUNDIN.AVI from Rheinzabern. A single vessel from this workshop is known from the area of Przeworsk Culture (Opatów, distr. Kłobuck98); similarly as only a single find of a late Severan complete Rheinzabern vessel (Lisów, distr. Opatów99). A context of discovery of sigillata definitely similar to the one at Jartypory was noted at Janowo and Kleszewo, and perhaps also at Ciemniewko; the grave from Czarnówko was decidedly much richer, with a bronze vessel, gold ornaments and glass gaming counters. The number of terra sigillata vessels in Wielbark Culture and the character of these finds suggests a greater importance of this category of imports as a mark of status than in case of Przeworsk Culture, perhaps due also to the smaller availability of samian wares in the Wielbark environment. At the same time, all our conclusions in this regard are seriously limited by the fact that in case of Wielbark Culture die wiederentdeckte Kultur is represented almost exclusively by cemeteries and stray finds. Nevertheless the differences in the number, dating of the influx, centres of production of terra sigillata vessel finds from the area of Wielbark and Przeworsk Culture are quite significant and – apparently – not random, even if compare only the material from graves and cemeteries.
 
REFERENCJE (111)
1.
E. Albrectsen, Fynske Jernaldergrave IV: Gravpladsen på Møllegårdsmarken ved Broholm, 1. Tekst, 2. Tavler, Fynske Studier IX, Odense 1968.
 
2.
J. Andrzejowski, Zagadnienie kontynuacji cmentarzysk we wschodniej strefie kultury przeworskiej, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, materiały z konferencji, tom II, Lublin 1989.
 
3.
J. Andrzejowski, Archeologia śmietniskowa, czyli dole i niedole starożytności jartyporskich, Z Otchłani Wieków 56/1–2, 2001.
 
4.
J. Andrzejowski, Przemiany osadnicze i kulturowe na wschodnim Mazowszu i południowym Podlasiu u schyłku starożytności, [w:] Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych (red. B. Bryńczak, P. Urbańczyk), Siedlce 2001, s. 108–113.
 
5.
J. Andrzejowski, „Jakieś wazy, szklanki” czyli o importach rzymskich z Sadłowa, [w:] A. Bursche, R. Ciołek (red.), Antyk i barbarzyńcy. Księga dedykowana Profesorowi Jerzemu Kolendo w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 2003, s. 33–46.
 
6.
J. Andrzejowski, Kultura przeworska i wielbarska na prawobrzeżnym Mazowszu i Podlasiu, [w:] M. Dulinicz (red.), Problemy przeszłości Mazowsza i Podlasia, Archeologia Mazowsza i Podlasia. Studia i Materiały III, Warszawa 2004 (2005), s. 109–128.
 
7.
J. Andrzejowski, Pod wodzą Filimera, czyli osadnicy wielbarscy na Mazowszu i Podlasiu, [w:] Nowe materiały i interpretacje, stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej (red. M. Fudziński, H. Paner), Gdańsk 2007, s. 229–258.
 
8.
J. Andrzejowski, A. Cieśliński, Germanie i Bałtowie u schyłku starożytności. Przyjazne związki czy wrogie sąsiedztwo?, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Warszawa 2007.
 
9.
J. Andrzejowski, K. Stanek, Konstrukcje drewniane z grobów ciałopalnych z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na Podlasiu, [w:] Okres rzymski w wędrówek ludów w północnej Polsce i materiały z konferencji „Cmentarzyska z okresu rzymskiego jako miejsca kultu”, Białe Błota 17–19 maja 2000 r. (red. M. Mączyńska, A. Urbaniak), Folia Archaeologica 25, Łódź 2007.
 
10.
J. Andrzejowski, A. Żórawska, Cmentarzysko kultury wielbarskiej na stan. 1 w Nadkolu, woj. mazowieckie, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin 2002.
 
11.
J. Andrzejowski, A. Żórawska, M. Biborski, W. Kapla, Grób 122 z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na Podlasiu. Nowe materiały do badań nad obrządkiem pogrzebowym w gockim kręgu kulturowym, [w:] M. Karczewska, M. Karczewski (red.), Badania archeologiczne w Polsce północno-wschodniej i na zachodniej Białorusi w latach 2000–2001. Materiały z konferencji, Białystok 6–7 grudnia 2001 roku, Białystok 2002, s. 253–268.
 
12.
W. Antoniewicz, „Terra sigillata” znaleziona w Sadłowie, w pow. rypińskim, [w:] Księga pamiątkowa ku uczczeniu siedemdziesiątej rocznicy urodzin Profesora doktora Włodzimierza Demetrykiewicza, Bibljoteka Prehistoryczna I, Poznań 1930.
 
13.
H. Bernhard, Zur Diskussion um die Chronologie Rheinzaberner Relieftöpfer, Germania 59, 1981.
 
14.
F. K. Bittner (Zur Fortsetzung der Diskussion um die Chronologie der Rheinzaberner Relieftöpfer, Bayerische Vorgeschichtsblätter 51, 1986.
 
15.
A. Błażejewski (Kultura przeworska a reńsko-wezerska strefa kulturowa, Studia Archeologiczne XXXIX, Wrocław 2007.
 
16.
A. Borkowski (Z ziemi Zawkrzyńskiej, Z Otchłani Wieków I/1–2, 1926.
 
17.
A. Brinkmann, Funde von Terra sigillata in Ostpreussen, Prussia 21, 1896–1900 (1904).
 
18.
S. Buratyński, Zabytki z okresu wpływów rzymskich z Woli Pawłowskiej i Lisowa, pow. Opatów, SprArch. XXV, 1973.
 
19.
A. Bursche, Terra Sigillata from Closed Finds North of the Carpathians, [w:] K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der Relativen und Absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter. Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice 3.–7. Dezember 1990, Kraków 1992.
 
20.
A. Cieśliński, Przemiany osadnicze kultury wielbar–skiej w dorzeczach Pasłęki, Łyny i górnej Drwęcy, Warszawa 2005, niepubl. dysertacja doktorska w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
 
21.
K. Czarnecka, Ein Ring aus Roggendorf in Niederösterreich und seine kaiserzeitliche Parallelen im Barbaricum, Fundberichte aus Österreich 27, 1988 (1989).
 
22.
Z. Dłubakowski, Stanowisko wielokulturowe w miejscowości Pajewo-Szwelice, woj. mazowieckie, Warszawskie Materiały Archeologiczne 9, Warszawa 2005.
 
23.
H. Dobrzańska, Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie, część I. Materiały, Wrocław 1990.
 
24.
K. Domżalski, Małoazjatyckie naczynie terra sigillata z grobu w Gródku nad Bugiem, pow. hrubieszowski, [w:] Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski II, CRFB Polen, Suplement tom 2 (red. J. Kolendo, A. Bursche), Warszawa 2001.
 
25.
H. Dragendorff, Terra sigillata, „Bonner Jahrbücher” 96/97, 1895/96.
 
26.
H. Dragendorff, Terrasigillatafunde aus Norddeutschland und Skandinavien, Zeitschrift für Ethnologie 38, 1906.
 
27.
M. Ebert, Truso, Schriften der Königsberger Gelehrten Gesellschaft, Geisteswissenschaftliche Klasse III/1, Berlin 1926.
 
28.
H. J. Eggers, Der römische Import im freien Germanien, Atlas der Urgeschichte 1, Hamburg 1951.
 
29.
B. Ehrlich, Bericht über die Tätigkeit der Elbinger Altertumsgesellschaft in den Vereinsjahren 1915/16 bis 1918/19, Elbinger Jahrbuch 1, 1919/1920 (1920).
 
30.
D. Gabler, Westerndorfen Sigillata im Barbaricum ostwärts von Pannonien, Bayerische Vorgeschichtsblätter 33, 1968.
 
31.
D. Gabler, Die Sigillaten von Pfaffenhofen in Pannonien, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae XXX, 1978.
 
32.
D. Gabler i A. H. Vaday (Terra Sigillata zwischen Pannonien und Dazien, Teil II, Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae XLIV, 1992.
 
33.
L. Gajewski, Terra sigillata w zbiorku Muzeum Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Lubartowskiej w Lubartowie, woj. lubelskie, Wiadomości Archeologiczne XXX/1–2, 1964.
 
34.
L. Gajewski, Odkrycia i wykopaliska archeologiczne w Ciuślicach, pow. Kazimierza Wlk., Sprawozdania Archeologiczne XXIII, 1974.
 
35.
K. Godłowski, Sprawozdania z badań wykopaliskowych w dorzeczu Liswarty w latach 1965–66, Sprawozdania Archeologiczne XX, 1969.
 
36.
K. Godłowski (Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędró­wek ludów w Polsce północno-wschodniej, RB XII, 1974.
 
37.
K. Godłowski, Materiały do poznania kultury przeworskiej na Górnym Śląsku (część II), Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 1977.
 
38.
K. Godłowskiego (Die Synchronisierung der Chronologie des germanischen Fundstoffes zur Zeit der Markomannenkriege, [w:] H. Friesienger, J. Tejral, A. Stuppner (red.), Markomannenkriege – Ursachen und Wirkungen, Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno 1, Brno 1994.
 
39.
K. Godłowski, Kultura przeworska, [w:] Prahistoria ziem polskich V: J. Wielowiejski (red.) Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław.
 
40.
T. Grabarczyk et alii, Période romaine en Poméranie, Inventaria Archaeologicza XLIII, 1973.
 
41.
N. Gudea, Die Stempelgefässe vom Porolissum, Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta XXI/XXII, Apvd Ravracos 1982.
 
42.
K. Hahuła, Cmentarzysko kultury wielbarskiej w Janowie, woj. toruńskie, Wiadomości Archeologiczne LII/2, 1991–1992 (1993).
 
43.
K. Hirsch et alii, „Römisches“ aus Mecklenburg-Vorpommern – Nachträge zur Lieferung D 3 des „Corpus der römischen Funde im europäischen Barbaricum“, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 54, 2006 [2007].
 
44.
M. J. Hoffmann, Theodor Josef Blell, Borussia 7, 1994.
 
45.
M. J. Hoffmann, Wielokulturowy obiekt grobowy w Pomielinie, na Pojezierzu Iławskim, [w:] W. Nowakowski (red.), Concordia. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Warszawa 1996.
 
46.
R. Jamka, Rozmieszczenie naczyń typu terra sigillata na obszarze dzisiejszej i dawnej Polski, Przegląd Archeologiczny IV/3, 1930–1932 (1933).
 
47.
P. Kaczanowski, Drochlin. Ciałopalne cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Archeologiczne 40, Kraków 1987.
 
48.
P. Kaczanowski, K. Sztwiertnia, Identyfikacja znalezisk terra sigillata z Drochlina, woj. Częstochowa, w świetle analiz mineralogiczno-petrograficznych i technicznych, Wiadomości Archeologiczne XLVII/2, 1982 (1985).
 
49.
H. J. Kellner, Die Sigillata-Töpferei in Pfaffenhofen am Inn und ihr Formenschatz, Germania 42, 1964.
 
50.
A. Kempisty, Birytualne cmentarzysko z późnego okresu rzymskiego w miejscowości Brulino-Koski, pow. Ostrów Mazowiecka, Wiadomości Archeologiczne XXXII/3–4, 1966–1967 (1968).
 
51.
O. Klindt-Jensen, Slusegårdgravpladsen. Bornholm fra 1. årh. f. til 5 årh. e.v.t. II: Beskrivelse af oprindelig overflade og grave, Jysk Arkæologisk Selskabs Skrifter 14/2, Kobenhavn 1978.
 
52.
A. Kokowski, Zagadnienie osadnictwa ludności kultury wielbarskiej na Lubelszczyźnie, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, materiały z konferencji, tom I, Lublin 1988.
 
53.
A. Kokowski, Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Lubelskie Materiały Archeologiczne IV, Lublin 1991.
 
54.
A. Kokowski, Das Problem der Wiederöffnung der Gräber in den Friedhöfen der Masłomęcz-Gruppe (aus den Studien über die Kulturveränderungen bei den Goten während ihrer Wanderung), [w:] Peregrinatio Gothica III, Universitetets Oldsaksamlings Skrifter, Ny rekke 14, Oslo 1992.
 
55.
A. Kokowski, Zagadnienie pochówków cząstkowych w grupie masłomęckiej, [w:] M. Kwapiński, H. Paner (red.), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich, Gdańsk 1993.
 
56.
A. Kokowski, Gródek nad Bugiem. Cmentarzysko grupy masłomęckiej, część II, Lublin 1993.
 
57.
A. Kokowski, Schätze der Ostgoten. Eine Ausstellung der Maria Curie-Skłodowska Universität Lublin und des Landesmuseums Zamość, Stuttgart 1995.
 
58.
A. Kokowski, Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin 1995.
 
59.
A. Kokowski, Die Masłomęcz-Gruppe. Ihre Chronologie und Beziehungen innerhalb des gotischen Kulturkreises – Ein Beispiel für den kulturellen Wandeln der Goten im Verlauf ihrer Wanderung, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 78, 1997 (1998).
 
60.
A. Kokowski, Metalowe wisiorki w kształcie topora na terenie Barbaricum na północ i północny-wschód od limesu rzymskiego, w okresie rzymskim i we wczesnym okresie wędrówek ludów, [w:] J. Ilkjær, A. Kokowski, (red.), 20 lat archeologii w Masłomęczu I. Weterani, Lublin 1998.
 
61.
A. Kokowski, Goci od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa 2007, s. 129–141.
 
62.
A. Kokowski, M. Stasiak, Szesnasty sezon wykopalisk na cmentarzysku ludności grupy masłomęckiej w Masłomęczu, stan. 15, gm. Hrubieszów, APS I, 1996.
 
63.
J. Kolendo (O metodach badań kontaktów ekonomicznych i politycznych między Imperium Romanum a ludami barbarzyńskimi, [w:] Świat antyczny i barbarzyńcy. Teksty, zabytki, refleksja nad przeszłością, Seria podręczników, Tom 1, Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1998.
 
64.
Û. V. Kuharenko, Mogil’nik Brest-Trišin, Moskva 1980.
 
65.
O. Kunkel, Vorläufige Mitteilungen über neue Kaiserzeitliche Funde in Pommern, [w:] Bericht über die neunte Tagung der Gesellschaft für deutsche Vorgeschichte, Braunschweig, 25.–30. Mai 1926, „Mannus” Erg.-Band V, Leipzig 1927.
 
66.
K. Kuzmová, Terra sigillata im Vorfeld des nordpannonischen Limes (Südwestslowakei), Archaeologica Slovaca Monografiae Fontes Tomus XVI, Nitra 1997.
 
67.
T. Liana, Znaleziska z okresu późnolateńskiego i rzymskiego z terenu województwa kieleckiego w zbiorach Państwowego Muzeum Archeologicznego, Wiadomości Archeologiczne XXVIII, 1962.
 
68.
A. Lissauer, Die Prä­historischen Denkmäler der Provinz Westpreussen und der angrenzenden Gebiete, Leipzig 1887.
 
69.
A. Lissauer, Über die Bedeutung des Gräberfeldes von Wilhelmsau für die Kenntnis des Handelsverkehrs in der Völkerwanderungszeitperiode, Zeitschrift für Ethnologie 37, 1905.
 
70.
W. Ludowici, Stempel-Namen und Bilder Römischer Töpfer, Legions-Ziegel-Stempel, Formen von Sigillata und anderen Gefässen aus meinem Ausgrabungen in Rheinzabern 1901−1914. Katalog V, Darmstadt 1927.
 
71.
U. Lund-Hansen, Die skandinavischen Terra Sigillata-Funde zu ihrer Herkunft, Datierung und Relation zu den übrigen römischen Importen der jüngeren Kaiserzeit, Studien zur Sachsenforschung 3, Hildesheim 1982U. Lund Hansen, Römischer Import im Norden. Warenaustausch zwischen dem Römischen Reich und dem freien Germanien während der Kaiserzeit unter besonderer Berücksichtigung Nordeuropas, Nordiske Fortidsminder, Serie B, 10, København 1987.
 
72.
L. J. Łuka, Dwa importowane naczynia z okresu rzymskiego z miejscowości Leśno, pow. Chojnice, Wiadomości Archeolgiczne XXII/2, 1955.
 
73.
R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak, J. Zagórska-Telega, Uwagi na temat reguł wyposażania zmarłych w kulturze przeworskiej w okresie rzymskim, [w:] Do, ut des — dar pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie – spotkanie 7 (red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński), Poznań 2005.
 
74.
B. Magomedov, Černâhovskaâ kul’tura. Problema ètnosa, Monumenta Studia Gothica I, Lublin 2001.
 
75.
K. Majewski (Importy rzymskie na ziemiach słowiańskich, Warszawa 1949.
 
76.
M. Mączyńska, „Specyficzne pochówki” kultury wielbarskiej, Acta Universitatis Lodzensis, Folia Archaeologica 16, Łódź 1992.
 
77.
M. Mączyńska, Uwagi o niektórych typach zapinek II grupy serii wschodniej Oscara Almgrena, Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006.
 
78.
M. Mączyńska, D. Rudnicka, Ein Grab mit römischen Importen aus Czarnówko, Kr. Lębork (Pommern), Germania 82/2, 2004.
 
79.
A. Michałowski, Osady kultury wielbarskiej fazy lubowidzkiej – stan badań, [w:] Nowe materiały i interpretacje, stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej (red. M. Fudziński, H. Paner), Gdańsk 2007.
 
80.
M. Miśkiewicz, Osada z okresu rzymskiego w Mierzanowicach, pow. Opatów, Materiały Starożytne VII, 1961.
 
81.
M. Natuniewicz-Sekuła, J. Okulicz--Kozaryn, Wybrane groby z importami rzymskimi z cmentarzyska w Weklicach, pow. elbląski, stan. 7, WA LIX, 2007.
 
82.
A. Niewęgłowski, Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w Gościeradowie, gm. loco, woj. Tarnobrzeg, Sprawozdania Archeologiczne XXXIII, 1981 (1982).
 
83.
J. Okulicz (Plemiona grupy nidzickiej kultury grobów jamowych (w okresie od końca II w. przed naszą erą do V w. n.e., Warszawa, 1965/2006.
 
84.
J. Okulicz-Kozaryn, Centrum kulturowe z pierwszych wieków naszej ery u ujścia Wisły, Barbaricum 2, Warszawa 1992.
 
85.
Sz. Orzechowski, Zaplecze osadnicze i podstawy surowcowe starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego, Kielce 2007.
 
86.
E. Petersen, Ein reicher gepidischer Grabfund aus Wolhynien, Gothiskandza 3, 1941.
 
87.
A. Przychodni, Znaleziska terra sigillata z terenu Małopolski, Kraków 1996 (m-pis pracy magisterskiej w IA UJ).
 
88.
T. Reyman, Sprawozdanie z dotychczasowych badań na cmentarzysku z okresu rzymskiego w Opatowie, pow. częstochowski, „Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” XLIV/3, 1939.
 
89.
H. Ricken, Ch. Fischer, Die Bilderschusseln der römischen Töpfer von Rheinzabern: Textband mit Typenbildern zu Katalog VI der Ausgrabungen von Wilhelm Ludowici in Rheinzabern 1901–1914, Materialien zur römisch-germanischen Keramik 7, Bonn 1963.
 
90.
D. Rudnicka, M. Mączyńska, Czarnówko, pow. Lębork. Grób 430 z importami rzymskimi, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin.
 
91.
B. Rutkowski, Terra sigillata znalezione w Polsce, Wrocław 1960.
 
92.
K. Salewicz, Ogólne wyniki badań archeologicznych prowadzonych w r. 1938 z ramienia Państw. Muzeum Archeologicznego w Warszawie na terenie województwa kieleckiego, Z Otchłani Wieków XIV/7–8, 1939.
 
93.
J. A. Stanfield, G. Simpson, Central Gaulish Potters, London 1958.
 
94.
M. Stasiak, Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opoce, Kultura Przeworska II, Lublin 1994.
 
95.
E. Straume, Gläser mit Facettenschliff aus skandinavischen Gräbern des 4. und 5. Jahrhunderts n.Chr., Oslo 1987.
 
96.
T. Stawiarska, Naczynia szklane okresu rzymskiego z terenu Polski. Studium archeologiczno-technologiczne, Warszawa 1999.
 
97.
J. Schuster, Die Beziehungen der Gebiete Ostbrandenburgs zur Wielbark- und Przeworsk-Kultur im späten 2. und beginnenden 3. Jh. n. Chr. Mit einer formenkundlichen Untersuchung der späten Rollenkappenfibeln A II, 41, „Veröffentlichungen zur brandenburgischen Landesarchäologie” 36/37, 2002/2003 (2004).
 
98.
J. Schuster, O późnych zapinkach kapturkowych (A II 41), Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006.
 
99.
A. Szymańska-Bukowska, Z zamierzchłej przeszłości Sopotu. Grodzisko wczesnośredniowieczne [w druku].
 
100.
M. Tempelmann-Mączyńska, Totenfurcht und Totenglauben bei den Germanen im 4. bis 7. Jahrhundert n. Chr. aufgrund der sog. Sonderbestattungen und der Grabraubs, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte 106, 1989, s. 274–283.
 
101.
L. Tyszler, Terra sigillata na ziemiach Polski, część I: Tekst, Acta Archaeologica Lodziensia 43 i 44, Łódź 1999.
 
102.
L. Tyszler, Terra sigillata na ziemiach Polski, część II: Katalog i tablice, Acta Archaeologica Lodziensia 43 i 44, Łódź 1999.
 
103.
I. Undset, Das erste Auftreten des Eisens im Norden, Hamburg 1882.
 
104.
H. von Wichdorff (rec.) „Elbinger Jahrbuch” 1, 1919/20, Mannus XIV, 1922.
 
105.
J. Wielowiejski, Przemiany gospodarczo-społeczne u ludności południowej Polski w okresie późnolateńskim i rzymskim, Materiały Starożytne VI, 1960.
 
106.
R. Wołągiewicz, Napływ importów rzymskich do Europy na północ od środkowego Dunaju, Archeologia Polski XV, 1970.
 
107.
R. Wołągiewicz, Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin 1993.
 
108.
B. Zielonka, Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Gostkowie-Folsungu, Z Otchłani Wieków XXI, 1952, s. 192.
 
109.
B. Zielonka, Cmentarzysko z młodszego okresu rzymskiego w m. Gostkowo, pow. Toruń, Wiadomości Archeologiczne XX/1, 1954.
 
110.
B. Zielonka, Cmentarzysko z okresu rzymskiego w miejscowości Gostkowo-Folsąg, pow. Toruń, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Nauki Humanistyczno-Społeczne. Archeologia 1 (26), Toruń 1968.
 
111.
A. Żórawska, Pochówki cząstkowe z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na Podlasiu, [w:] Nowe materiały i interpretacje, stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej (red. M. Fudziński, H. Paner), Gdańsk 2007.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top