PL EN
MISCELLANEA
„Swój” czy „obcy”? Wybrane konteksty grocików krzemiennych w zespołach grobowych
 
Więcej
Ukryj
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne, ul. Długa 52 «Arsenał» PL 00-241 Warszawa
 
2
Muzeum Narodowe w Warszawie, Al. Jerozolimskie 3, PL 00-495 Warszawa
 
 
Data nadesłania: 06-09-2021
 
 
Data ostatniej rewizji: 12-09-2021
 
 
Data akceptacji: 04-10-2021
 
 
Data publikacji: 20-12-2021
 
 
Autor do korespondencji
Wojciech Janusz Borkowski   

Państwowe Muzeum Archeologiczne, Długa 52, 00-241, Warszawa, Polska
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2021;LXXII(72):107-116
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Schyłek neolitu i początki wczesnej epoki brązu są okresem, podczas którego zachodziły procesy będące skutkami głębokich przemian kulturowych. Te fundamentalne zmiany polegały na powstaniu nowych struktur społecznych i gospodarczych, związanych z uprawianiem pasterstwa i wynikającej z niego wzmożonej mobilności grup ludzkich. Musiały wiązać się z tym rozmaite konflikty międzygrupowe, wynikające chociażby z konkurowania o najlepsze pastwiska. Nie należy zarazem wykluczać, że w ówczesnej obyczajowości zachowania agresywne włączono do kanonów egzystencji, przez co odcisnęły głębokie piętno na ogólnie akceptowanych normach etycznych. Pewną przesłanką źródłową w tym względzie jest podstawowy, wybitnie militarny, zestaw instrumentarium znajdowanego w grobach, złożony z topora, siekiery, noża lub sztyletu oraz rynsztunku łuczniczego. Był to okres, kiedy istotny czynnik stanowiła potrzeba silnego akcentowania samoświadomości i autoidentyfikacji grupowej oraz dążenie do zaznaczania odrębności wobec otaczających środowisk kulturowych. W źródłach archeologicznych wspomniane tendencje w zachowaniach kulturowych manifestują się zwłaszcza w wytworach o funkcjach militarnych, a szczególnie w krzemiennych grocikach strzał do łuku (ryc. 1). Znaczna część późnoneolitycznych i wczesnobrązowych znalezisk grocików krzemiennych pochodzi z zespołów grobowych. Odkrywane w nich ostrza najczęściej są interpretowane, zapewne w większości przypadków słusznie, jako element wyposażenia towarzyszącego zmarłemu. Szczegółowa obserwacja kontekstów występowania grocików w grobach ujawniła wielokrotnie, że ich interpretacja nie zawsze jest jednoznaczna. Niekiedy zastany kontekst dobitnie wskazuje na charakter znaleziska jako swoistego corpusdelicti, stanowiącego przyczynę śmierci pochowanych osób (ryc. 2-6). Celem artykułu jest przedstawienie wybranych źródeł z obszaru Polski, które egzemplifikują problem badawczy zasygnalizowany w tytule tego opracowania.
 
REFERENCJE (31)
1.
BACZYŃSKA B. 1994: Cmentarzysko kultury mierzanowickiej w Szarbi, woj. kieleckie. Studium obrządku pogrzebowego, Kraków.
 
2.
BĄBEL J.T. 2013: Cmentarzyska społeczności kultury mierzanowickiej na Wyżynie Sandomierskiej. Część 2. Źródła, Collectio Archaeologica Ressoviensis XXIV/2, Rzeszów.
 
3.
BORKOWSKI W. 1987: Neolithic and Early Bronze Age heart-shaped arrow-heads from the Little Poland Upland, [w:] J.K. Kozłowski, S.K. Kozłowski (red.), New in Stone Age Archaeology, Archaeologia Interregionalis 8, Warszawa-Kraków, 147–181.
 
4.
BORKOWSKI W., KOWALEWSKI M. 2020: Late Neolithic and Early Bronze technological and typological elements in the production of flint projectil points in the Neman culture in the Polish Lowland area, „Światowit” LXIX, 111–120.
 
5.
BUDZISZEWSKI J. 2018: Materiały krzemienne z cmentarzyska kurhanowego na stanowisku 6 w Guciowie, pow. zamojski, [w:] J. Górski, A. Tyniec 2018, 235–281.
 
6.
CZEBRESZUK J., JAEGER M. 2015: Stratigraphy of fortifications in the mineralised area of the site, [w:] J. Czebreszuk, J. Müller (red.), Bruszczewo III. The settlement and fortification in the mineral zone of the site, Studien zur Archäologie in Ostmitteleuropa/Studia nad Pradziejami Europy Środkowej 13, Poznań-Bonn, 31–42.
 
7.
GÓRSKI J., TYNIEC A. 2018: Fenomen miejsca. Nekropolia kurhanowa z neolitu, epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Guciowie, pow. zamojski, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie VI, Kraków.
 
8.
GURBA J. 1960: Grób kultury czasz lejowatych ze Starej Wsi w pow. lubartowskim, „Przegląd Archeologiczny” XII (1959), 14–16.
 
9.
HADUCH E., SZCZEPANEK A., WŁODARCZAK P. 2010: Porównanie cech obrządku pogrzebowego oraz mięśniowo-szkieletowych (MSM) wyznaczników aktywności fizycznej. Przykłady pochówków późnoneolitycznych na Wyżynie Małopolskiej, [w:] Czopek S., Kadrow (red.), Mente et rutro. Studia archeologica Johanni Machnik viro doctissimo octogesimo vitae anno ab amicis, collegis et discipulis oblata, Rzeszów, 203–216.
 
10.
JAROSZ P., TUNIA K., WŁODARCZAK P. 2009: Burial mound no 2 in Malżyce, the district of Kazimierza Wielka / Grobowiec nr 2 w Malżycach, pow. Kazimierza Wielka, „Sprawozdania Archeologiczne” 61, 175–231.
 
11.
KADROW S. 1995: Gospodarka i społeczeństwo. Wczesny okres epoki brązu w Małopolsce, Kraków.
 
12.
KOWALEWSKI M. 2019: Grociki krzemienne z wybranych stanowisk kultury niemeńskiej z obszaru Polski, [w:] M. Szmyt et alii (red.), VIR BIMARIS. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko, Poznań, 323–333.
 
13.
KUFEL-DIAKOWSKA B., WILK S. 2018: Microliths from Graves of the Lublin-Volhynian at site 2 in Książnice, Świętokrzyskie Voivodeship, SprArch. 70, 243–268.
 
14.
LIBERA J., ZAKOŚCIELNA A. 2006: Inwentarze krzemienne z grobów grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych, [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 135–169.
 
15.
MAKAROWICZ P. 2003: The Construction of Social Structure: Bell Beakers and Trzciniec Complex in North-Eastern Part of Central Europe, PArch. 51, 123–158.
 
16.
MAKAROWICZ P. 2010: Trzciniecki krąg kulturowy – wspólnota pogranicza wschodu i zachodu Europy, Poznań.
 
17.
MAKAROWICZ P. 2011a: Między wschodem i zachodem Europy. Społeczności trzcinieckiego kręgu kulturowego jako wspólnota pogranicza, [w:] U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz (red.), Na rubieży kultur. Badania nad okresem neolitu i wczesną epoką brązu, Białystok, 245–265.
 
18.
MAKAROWICZ P. 2011b: Geneza kurhanów w trzcinieckim kręgu kulturowym, [w:] H. Kowalewska-Marszałek, P. Włodarczak (red.), Kurhany i obrządek pogrzebowy w IV–III tysiącleciu p.n.e., Kraków-Warszawa, 139–160.
 
19.
MAZUROWSKI R.F. 1977: Cmentarzysko ludności kultury amfor kulistych w Zaborzu, woj. ciechanowskie, „Wiadomości Archeologiczne” XLII/2, 155–173.
 
20.
PELISIAK A. 2019: Mobilność i konflikty w neolicie i wczesnej epoce brązu – wieloznaczność źródeł archeologicznych. Wybrane przykłady, [w:] M. Szmyt et alii (red.), VIR BIMARIS. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko, Archeologia Bimaris. Dyskusje 5, Poznań, 405–414.
 
21.
SOCHA K., SÓJKOWSKA-SOCHA J. 2014: Od birytualnego cmentarzyska kultury mogiłowej po osadę średniowieczną. Wstępne wyniki badań wykopaliskowych wielokulturowego stanowiska nr 20 w Górzycy, pow. słubicki, Archeologia Środkowego Nadodrza XI, Zielona Góra, 7–52.
 
22.
SOCHA K., SZEMELAK R. 2012: Krzemienne grociki strzał z cmentarzyska ludności kultury mogiłowej w Górzycy nad Odrą, „Folia Praehistorica Posnaniensia” XVII, 369–391.
 
23.
SUCHOWSKA-DUCKE P., SKRZYNIECKI R.P. 2019: Opowieść o chwale i mieczu. Kilka uwag o wojnie i wojownikach w epoce brązu, [w:] M. Szmyt et alii (red.), VIR BIMARIS. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko, Archeologia Bimaris. Dyskusje 5, Poznań, 813–827.
 
24.
SZCZEPANEK A. 2018: Analiza antropologiczna szczątków ludzkich z kurhanów w Guciowie, pow. zamojski, [w:] J. Górski, A. Tyniec 2018, 283–289.
 
25.
SZMYT M., CZEBRESZUK J. 2010: Społeczności Niżu Polskiego w III tys. przed Chr.: propozycja interpretacji relacji kulturowo-społecznych, [w:] Czopek S., Kadrow (red.), Mente et rutro. Studia archeologica Johanni Machnik viro doctissimo octogesimo vitae anno ab amicis, collegis et discipulis oblata, Rzeszów, 153–165.
 
26.
WILK S. 2014: Early Bronze burial materials from site 2 in Książnice, świętokrzyskie province / Wczesnobrązowe materiały grobowe ze stan. 2 w Książnicach, woj. świętokrzyskie, „Sprawozdania Archeologiczne” 66, 241–278.
 
27.
WŁODARCZAK P. 2004: Cemetery of the corded ware culture in Zielona, Koniusza commune, Małopolska / Cmentarzysko kultury ceramiki sznurowej w Zielonej, gm. Koniusza, woj. małopolskie, „Sprawozdania Archeologiczne” 56, 307–360.
 
28.
WŁODARCZAK P. 2006: Kultura ceramiki sznurowej na Wyżynie Małopolskiej, Kraków.
 
29.
ZAKOŚCIELNA A. 2006: Flint inventory of grave 5 of the Lublin-Volhynia culture on site 2 in Książnice, Busko Zdrój district / Inwentarz krzemienny grobu nr 5 kultury lubelsko-wołyńskiej ze stanowiska 2 w Książnicach, pow. Busko Zdrój, „Sprawozdania Archeologiczne” 58, 271–291.
 
30.
ZAKOŚCIELNA A. 2010: Studium obrządku pogrzebowego kultury lubelsko-wołyńskiej, Lublin.
 
31.
ZAKOŚCIELNA A., LIBERA J. 2007: Geometric microliths in grave inventories of Neolithic cultures in Małopolska (south-eastern Poland), [w:] M. Masojć et alii (red.), Contributions to the Central European Stone Age. Papers dedicated to the late Professor Zbigniew Bagniewski, Wrocław, 257–270.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top