PL EN
MATERIAŁY
Chata chacie nierówna… Dwie schyłkowopaleolityczne krzemienice kompleksu z tylczakami (ABP) ze stanowiska Nowy Młyn-Cypel (Rydno) – materiały krzemienne i organizacja przestrzenna obozowisk
 
Więcej
Ukryj
1
Dział Paleolitu i Mezolitu PMA, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska
 
 
Data nadesłania: 09-07-2021
 
 
Data ostatniej rewizji: 07-09-2021
 
 
Data akceptacji: 06-06-2022
 
 
Data publikacji online: 01-12-2022
 
 
Data publikacji: 31-12-2022
 
 
Autor do korespondencji
Elżbieta Ciepielewska   

Dział Paleolitu i Mezolitu PMA, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2022;LXXIII(73):3-71
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Streszczenie Artykuł przedstawia materiały krzemienne z dwóch koncentracji schyłkowopaleolitycznych zespołów z tylczakami z Nowego Młyna (cz. m. Skarżysko-Kamienna, pow. skarżyski). Krzemienice Nowy Młyn-Cypel II-89 i Nowy Młyn-Cypel II-90 należą do kompleksu stanowisk Rydno nad rzeką Kamienną, z nagromadzeniem śladów osadniczych ze schyłkowego paleolitu i mezolitu w pobliżu wychodni i kopalni hematytu (ryc. 1, 2). Krzemienice zalegały w piaszczystych utworach aluwialnych zwydmionego tarasu rzeki bez układu stratygraficznego. W ich obrębie znajdowały się jamy z piaszczystym wypełniskiem zabarwionym mineralną domieszką hematytu uważane za pozostałości obiektów mieszkalnych obozujących grup, lub przestrzenie codziennej aktywności (living area), z których przetwarzany hematyt wmywał się grawitacyjnie w poziom B gleby. Zdefiniowano zaburzenia podepozycyjne w obrębie koncentracji w postaci wykrotów drzew (ryc. 3, 4). W krzemienicy II-90 zidentyfikowano w centrum pozostałości ogniska manifestującego się nagromadzeniem kilkuset drobnych fragmentów przepalonych kości, uznawanych za resztki kulinarne przepalone w ogniu. Uzyskano z nich datę radiowęglową 11 390 +/-60 BP (Poz-18066), która wiąże koncentrację z okresem od połowy Allerødu (GI-1c1) po chłodną oscylację Gersensee (GI-1b).

Obie krzemienice są pozostałościami obozowisk domowych, o czym świadczy szeroki wachlarz narzędzi i ich duży udział (II-89 – 22,6%, II-90 – 18%) w strukturze generalnej materiałów (tabela 1, 2). W analizie materiałów wykorzystano rezultaty metody składanek wytworów krzemiennych (tabela 3).

W krzemienicy II-90 ok. 82 % inwentarza stanowią artefakty przepalone i zgrzane, co jest zapewne wynikiem naturalnych pożarów. Wśród identyfikowanych surowców krzemiennych dominuje krzemień czekoladowy kopalniany i narzutowy, obecny jest też krzemień kredowy narzutowy, turoński i rauracki. Znaleziono też 8 artefaktów z obsydianu mającego charakter surowca egzotycznego.

Wśród rdzeni występują okazy jednopiętowe wiórowe na niezaprawianych konkrecjach narzutowych, jednopiętowe wiórowe z zaprawioną, czasem facetowaną piętą, przeważnie na konkrecjach krzemienia czekoladowego kopalnianego oraz wyzyskane rdzenie odłupkowe o zmienionej orientacji, również głównie z surowca kopalnianego (ryc. 6, 7). Większość rdzeni oraz wiórów i odłupków wykazuje cechy eksploatacji miękkim tłukiem kamiennym. W próbach wiórów i odłupków relacja piętek gładkich do piętek facetowanych wynosiła ok. 48% do ok. 20%. Drapacze są wykonane z odłupków i są przeważnie okazami krótkimi o łukowym drapisku (ryc. 8, 9, tabela 4). Dominują wśród narzędzi rylce, wykonane na odłupkach, głównie węgłowe i klinowe. 45% rylców to rylce zdwojone lub zwielokrotnione (ryc. 8, 10-13, tabela 5). Narzędzia te były często odnawiane, co m.in. dokumentuje liczba negatywów rylcowych i składanki z rylczakami. Noszą też liczne ślady wtórnych retuszy i zniszczeń użytkowych (tabele 6, 7). 38% rylczaków to rylczaki wtórne. Przekłuwacze (pazury) i wiertniki zespołu różnicują się na te wykonane na zwykłych odłupkach (ryc. 14:1-5) i wykonane na rylczakach (ryc. 14:6-11, 15). Obie grupy mają odmienne sposoby formowania żądeł. Jedyny tylczak prawdopodobnie związany z zespołem jest smukłym ostrzem łukowym w typie małych ostrzy Federmesser (ryc.14:12, 16).

W krzemienicy II-89 również ok. 83% okazów było przepalonych lub nosiło ślady kontaktu z ogniem. Największy udział surowcowy miał krzemień czekoladowy kopalniany i narzutowy oraz krzemień kredowy narzutowy. Odnotowano 1 rdzeniorylec z obsydianu. Rdzenie z krzemienia czekoladowego kopalnianego, jednopiętowe lub o zmienionej orientacji, mają ślady intensywnej, czasem dookolnej, eksploatacji wiórowej miękkim tłukiem kamiennym. Zaprawa ogranicza się do pięt, przygotowanych, czasem facetowanych. Jest też grupa rdzeni z konkrecji narzutowych eksploatowana bez żadnej zaprawy przygotowawczej (ryc. 17-20). W próbie wiórów okazy z piętkami gładkimi (ok. 36%) i facetowanymi (ok. 34%) były w równowadze, w próbie odłupków piętki gładkie (ok. 41%) znacznie przeważały nad facetowanymi (ok. 21%).

W grupie drapaczy przeważały okazy odłupkowe, kilka jest wykonanych na wiórach (ryc. 9, 21, tabela 4). Dominującą grupą narzędzi są rylce. Wśród rylców, głównie odłupkowych ale z udziałem wiórowych, najwięcej jest rylców węgłowych (ryc. 13, 21-23, tabela 5). Mniej niż w zespole II-90 jest okazów zdwojonych (20% okazów określonych), mniejsza jest też średnia liczba odbitych rylczaków na rylec (tabele 6, 7). Wśród rylczaków przeważają okazy pierwotne (70%). Zaobserwowano zabieg dzielenia półsurowiaków w procesie kształtowania rylców. Pazury i wiertniki rozdzielają się na dwie grupy: wykonane na odłupkach i wykonane na grubych, wąskich wióroodłupkach pochodzących z dzielonych półsurowiaków lub z rdzeniorylców (ryc. 15, 24). Wśród 14 fragmentów wąskich wiórowych tylczaków dwa mają zachowane ostrza. Fragmenty z prostym tylcem przeważają nad okazami z tylcem łukowym (ryc. 16, 24). Jest też wyróżniający się okaz na masywnym wiórze z dwoma tylcami (jednym korowym). Po jego wyłączeniu średnia szerokość tylczaków wynosi 0,81 cm.

W zespole jest też narzędzie z piaskowca o intensywnych śladach zatłuczeń na zwężonym wierzchołku (ryc. 26).

Zespoły krzemienic II-89 i II-90 są typologicznie i technologicznie zbliżone do siebie. Różni je przewaga wiórów wśród półsurowca i większy udział narzędzi wiórowych w krzemienicy II-89 oraz dużo mniejszy stopień przetworzenia i wyzyskania rylców tego zespołu. Zaobserwowano pewną wymienność typologiczną pomiędzy rylcami i pazurami oraz zadokumentowano ich bliskość w procesie modyfikacji półsurowiaków, wynikającą zapewne z pracy tych narzędzi w analogicznych twardych surowcach organicznych.

R. Schild wyróżnił zespoły z Nowego Młyna-Cypla w tzw. wariant Kamienna zespołów ABP, postulując ich starszą metrykę od klasycznych zespołów ABP oraz wskazując ich rolę w ewentualnym lokalnym procesie azylienizacji – dostosowywaniu się społeczności magdaleńskich do zmian środowiskowych późnego glacjału i kształtowaniu się społeczności z tylczakami łukowymi. Pokazanymi w pracy cechami wyróżniającymi zespoły z Nowego Młyna-Cypla spośród zespołów ABP są: technika eksploatacji rdzeni miękkim tłukiem kamiennym, większe ukierunkowanie na produkcję wiórową, udział powtarzalnego facetowania pięt rdzeni przy eksploatacji. O starszym rodowodzie zespołów może też świadczyć dominacja rylców w grupie narzędzi. Uznano natomiast za dyskusyjne wydzielanie wśród nich rylców Lacan. W drugiej części artykułu podjęto próbę odczytania cech organizacji przestrzennej obu obozowisk. Wykorzystano do tego rezultaty składanek wytworów krzemiennych i posłużono się ring§sector method zaproponowaną przez D. Staperta (1989). Jest ona zbudowana na modelu funkcjonowania obozowiska społeczności łowieckich wokół centralnego ogniska stworzonym przez L. Binforda (ryc. 27). Pomiar dystansu artefaktów od ogniska (centrum) pozwala zidentyfikować strefy aktywności krzemieniarskiej i gospodarczej, wskazać na obszary ewakuacji odpadów z produkcji i poprzez ewentualne wykrycie bariery (rozkład dwumodalny histogramów frekwencji w sektorach) czyli ściany domostwa określić czy obozowisko funkcjonowało wewnątrz domostwa czy było obozowiskiem otwartym. Na planigrafiach obu krzemienic wytyczono pierścienie co 0,5 m wokół centralnego ogniska (II-90: ryc. 28) i wokół geometrycznego centrum (II-89: ryc. 38) oraz podzielono ich obszar na 8 sektorów.

Dla krzemienicy II-90 zmierzono dystans od ogniska rdzeni, poszczególnych typów narzędzi i rylczaków (ryc. 29) oraz dystans od ogniska tych kategorii łącznie w poszczególnych sektorach (ryc. 31). Potwierdzono charakterystyczne dla obozowisk łowieckich zjawisko efektu odśrodkowego (centrifugal effect) i sortowania materiału wg wielkości (size sorting process). Rdzenie, odrzucone, kumulowały się na zewnątrz krzemienicy w strefie tylnego śmietniska (bacword toss zone), podczas gdy rylczaki jako elementy drobne pozostawały bliżej ogniska, w strefie bezpośredniego śmiecenia (drop zone). Stwierdzono wyraźną asymetrię krzemienicy i kumulowanie się materiałów po jednej, północnej i zachodniej, stronie ogniska. Wyrażono to podziałem na bogatą (rich half) i ubogą połowę krzemienicy (poor half) (ryc. 30). Syntetyczny obraz uzyskanych wyników zawarto na ryc. 32.

Liczby łusek w poszczególnych metrach (ryc. 33) wskazują na miejsca bezpośredniej eksploatacji rdzeni i kształtowania narzędzi. Kumulowały się one po północnej stronie ogniska, nieco mniej po zachodniej i są rozciągnięte po jego południowo-wschodniej stronie, nie przekraczając jednak w zasadzie pierścienia 1,5 m od ogniska (w ograniczonym stopniu brana była pod uwagę wschodnia część krzemienicy, gdzie znajdował się duży wykrot). Rdzenie i elementy składanek redukcyjnych zalegały przede wszystkim po północnej stronie krzemienicy (ryc. 34), rylce i rylczaki po północnej i zachodniej stronie ogniska (ryc. 35). W tych strefach zidentyfikowano główne miejsca eksploatacji rdzeni, wytwarzania rylców i pracy nimi. Z kolei drapacze znalazły się przede wszystkim w ubogiej połowie krzemienicy, po wschodniej i południowej stronie ogniska, podobnie jak nieliczne półtylczaki (ryc. 36). W południowej części obozowiska, pozbawionej nagromadzenia odpadków prawdopodobnie usytuowana była strefa spoczynku. Obraz graficzny wszystkich rodzajów składanek artefaktów przypomina rogal owinięty wokół ogniska i otwarty w kierunku południowo-wschodnim (ryc. 37). Uwidoczniona w histogramach frekwencji w pierścieniach bariera w postaci drugiego maksimum liczby artefaktów w odległości 2,5 m od ogniska (ryc. 29, 31, 32) pozwala postawić hipotezę o funkcjonowaniu obozowiska wewnątrz obiektu mieszkalnego o średnicy około 5 m, z paleniskiem pośrodku. Wejście do obiektu, choć brak jest wyraźnego śmietniska przydrzwiowego (door dump), najpewniej mieściło się po południowo-wschodniej stronie koncentracji. Zauważono analogie układu artefaktów i składanek oraz rekonstruowanego obiektu do obozowiska mieszkalnego Rekem 10 społeczności Federmesser w Belgii i zgodność uzyskanego obrazu z modelem L. Binforda rozwiniętym przez D. Staperta.

Krzemienica II-89 usytuowana przy krawędzi piaskowni nie zachowała się w całości, jednak obiekt hematytowy nie został naruszony (ryc. 38). Planigrafia przepalonych i nieprzepalonych krzemieni wskazuje, że te ostatnie gromadziły się wewnątrz obiektu, co zapewne potwierdza jego półziemiankowy charakter (ryc. 40). Zmierzono dystans rdzeni, narzędzi i rylczaków od geometrycznego centrum krzemienicy (wobec braku pozostałości ogniska) w pierścieniach 0,5 m i łącznie tych kategorii w poszczególnych sektorach (ryc. 41, 43, 44). Wyraźnie zarysował się efekt odśrodkowy dla rdzeni, które wszystkie znajdowały się na obrzeżach krzemienicy. Nie zaobserwowano natomiast nagromadzenia drobnych odpadków – drop zone – (np. rylczaków) w centrum krzemienicy, co wykluczyło funkcjonowanie niewidocznego ogniska w środku obiektu. Asymetria koncentracji rysowała się nieco mniej wyraźnie niż w krzemienicy II-90. Bogatą połowę zlokalizowano w sektorach 4-7, w południowej i zachodniej części krzemienicy (ryc. 42). Łuski koncentrowały się wewnątrz obiektu hematytowego, z maksymalnymi wartościami przy południowej granicy obiektu i w jego zachodniej części (ryc. 45). W pobliżu tych metrów lokowały się też nagromadzenia narzędzi i rdzeni uwidocznione w analizie pierścieni w sektorach (ryc. 43) i w tych rejonach zrekonstruowano dwie główne strefy aktywności gospodarczej: jedną na zewnątrz obiektu, w sektorze 4. i drugą, w zachodniej partii obiektu w sektorze 6. (ryc. 44 a). W skupieniu południowym potwierdzono składankami eksploatację rdzeni (ryc. 46) i wytwarzanie rylców (ryc. 47). Zasugerowano możliwość funkcjonowania w tym miejscu ogniska zewnętrznego. W skupieniu zachodnim składanki w mniejszym stopniu dokumentują rdzeniowanie i wytwarzanie rylców, ale zaobserwowane nagromadzenie fragmentów tylczaków pozwala przypuszczać, że było to również miejsce przygotowania/przezbrajania broni łowieckiej. Najczęściej funkcjonowały one w pobliżu ognisk, co skłania do lokowania być może w tym miejscu dodatkowego ogniska. Po północnej stronie obiektu hematytowego stwierdzono obecność licznych rdzeni i rylców, przy całkowitym braku rylczaków i bardzo małej liczbie debitażu. Elementy pasujące do rdzeni i rylców z tej strefy znajdowały się wewnątrz obiektu lub w skupieniu południowym. Zidentyfikowano tę strefę z miejscem ewakuacji odpadów i śmietniskiem zewnętrznym. Poświadczona jest tu też długą sekwencją redukcji eksploatacja jednego rdzenia (ryc. 46, 47). W północno-wschodniej części obiektu, w sektorach 2. i 3. wskazano ewentualne miejsce spoczynku.

W krzemienicy II-89 brak jest jednoznacznych wskazań dla rekonstruowania obiektu mieszkalnego. Dwumodalny charakter histogramów w sektorach 4., 6. i 8. wynika z granic omówionych stref aktywności i oddalonego nieco śmietniska zewnętrznego. Różny jest ponadto dystans wartości modalnej rdzeni i narzędzi. Przeanalizowany dodatkowo rozkład produktów debitażu w sektorach (ryc. 49) wykazał wyraźnie jednomodalny układ we wszystkich sektorach za wyjątkiem sektora 5., w którym rozkład jest bardzo równomierny i wykazuje cechy bądź śmietniska przydrzwiowego, bądź ścieżki komunikacyjnej powodującej rozwleczenie artefaktów. To, jak i względna zgodność wartości maksymalnych debitażu z zarysem obiektu hematytowego, a także stwierdzony jego prawdopodobnie półziemiankowy charakter pozwalają sugerować funkcjonowanie obiektu z jakimiś przesłonami od strony zachodniej, północnej i wschodniej i otwartego na południe. Ten obraz przypominałby nieco rekonstruowane asymetryczne obozowiska społeczności magdaleńskich np. w Pincevant z poziomu IV20 i odpowiadałby w części modelowi obozowisk A. Leroi-Gourhana z 1972 r.

Różnice organizacji obozowisk w przeanalizowanych koncentracjach wynikają być może z ich funkcjonowania w różnych porach roku – zimniejszej i cieplejszej. Z hipotezą o funkcjonowaniu obiektu mieszkalnego zamkniętego w obozowisku II-90 w zimniejszej porze roku koresponduje znacznie silniejsze wyzyskanie narzędzi zespołu, głównie rylców.
 
REFERENCJE (65)
1.
AUDOUZE F. 1987: Des modèles et des faits: les modèles de A. Leroi-Gourhan et de L. Binford confrontés aux résultats ré-cents, [w:] Études et Travaux. Hommage de la SPF à André Leroi-Gourhan, „Bulletin de la Société préhistorique française” 84/10–12, 343–352 [https://doi.org/10.3406/bspf.1...].
 
2.
BAALES M. 2001: From Lithics to Spatial and Social Organization: Interpreting the Lithic Distribution and Raw Material Composition at the Final Palaeolithic Site of Kettig (Central Rhineland, Germany), „Journal of Archaeological Sci-ence” 28/2, 127–141 [https://doi.org/10.1006/jasc.1...].
 
3.
DE BEAUNE S.A. 1989: Essai d’une classification typologique des galets et plaquettes utilisés au Paléolithique, „Gallia préhis-toire” 31, 27–64 [https://doi.org/10.3406/galip..... 2264].
 
4.
BINFORD L.R. 1983: In pursuit of the Past. Decoding the Archaeological Record, London.
 
5.
BODU P., DEBOUT G., BIGNON O. 2006: Variabilité des habitudes tardiglaciaires dans le Bassin parisien: l’organisation spatiale et sociale de l’Azilien ancien du Closeau, „Bulletin de la Société préhistorique française” 103/4, 711–728 [https://doi.org/10.3406/bspf.2...].
 
6.
BODU P., VALENTIN B. 1997: Groupes à Federmesser ou Aziliens dans le sud et l’ouest du Bassin parisien. Propositions pour un nouveau modèle d’évolution, „Bulletin de la Société préhistorique française” 94/3, 341–348 [https://doi.org/10.3406/bspf.1...].
 
7.
BOROŃ T., WINIARSKA-KABACIŃSKA M., SOŁODKO A. 2019: Rydno IV/47. Organizacja przestrzenna obozowisk w krze-mienicy kultury janisławickiej w świetle badań funkcjonalnych, składanek oraz planigrafii znalezisk archeologicz-nych, APolski LXIV, 125–155. [https://doi.org/10.23858/APOL6...].
 
8.
CAHEN D. ET ALII 1980: D. Cahen, C. Karlin, L.H. Keeley, F. Van Noten, Méthodes d’analyse technique, spatiale et fonc-tionnelle d’ensembles lithiques, „Helinium” XX/3, 209––259.
 
9.
CHMIELEWSKA M. 1978: Późny paleolit pradoliny warszawsko--berlińskiej, Wrocław.
 
10.
CROMBÉ P. 1993: Tree-Fall Features on Final Palaeolithic and Mesolithic Sites Situated on Sandy Soils: How to Deal with It, „Helinium” XXIII/1, 50–66.
 
11.
CZIESLA E. 1990: Refitting of Stone Artefacts, [w:] E. Cziesla et alii (red.), The Big Puzzle. International Symposium on Refitting Stone Artefacts. Monrepos 1987, Studies in Modern Archaeology 1, Bonn, 9–44.
 
12.
DE BIE M. 2007: Benefiting from refitting in intra-site analysis: lessons from Rekem (Belgium), [w:] U. Schurmans, M. De Bie (red.), Fitting Rocks: Lithic Refitting Examined, B.A.R. Int. Series 1596, Oxford, 31–44.
 
13.
DE BIE M., CASPAR J.P. 2000: Rekem. A Federmesser Camp on the Meuse River Bank, Acta Archaeologica Lovanensia Monographiae 10, Leuven.
 
14.
DE BIE M., VAN GILS M. 2006: Les habitats des groupes à Federmesser (azilien) dans le Nord de la Belgique, „Bulletin de la Société prehistorique française” 103/4), 781––790 [https://doi.org/10.3406/bspf.2...].
 
15.
DZIEGIELEWSKI K. 2007: Possibilities of Identification and Dating of Tree Windthrow Structures on ArchaeologicalSites (based on the examples from Podłęże, site 17) / Możliwości identyfikacji i datowania śladów wykrotów na stanowis-kach archeologicznych (na przykładzie stan. 17 w Podłężu), SprArch. 59, 393–415.
 
16.
FIEDORCZUK J. 2006: Final Paleolithic Camp Organization as Seen from the Perspective of Lithic Artifacts Refitting, War-szawa.
 
17.
GALIŃSKI T. 2007: Rotnowo. Stanowisko paleolityczne I mezolityczne w Dolinie Lubieszowej na Pomorzu Zachodnim, Warszawa.
 
18.
GELHAUSEN F. 2011: Subsistence strategies and settlement system at the Federmessergruppen site of Niederbieber(Central Rhineland, Germany), [w:] S. Gaudzinski--Windheuser et alii (red.), Site-internal Spatial Organization of Hunter-Gatherer Societies: Case Studies from the European Palaeolithic and Mesolithic, RGZM – Tagungen 12, Mainz, 159–174.
 
19.
GELHAUSEN F., KEGLER J., WENZEL S. 2004: Latent dwelling structures in the Final Palaeolithic: Niederbieber IV, Ander-nach- Martinsberg 3, Berlin-Tegel IX, „Notae Praehistoricae” 24, 69–79 [https://doi.org/10.13140/2.1.1.... 9920].
 
20.
HAAS R., SUROVELL T., O’BRIEN M. 2018: Occupancy and the Use of Household Space Among the Dukha, „Ethnoarchae-ology” 10/1, 2018, 1–15 [https://doi.org/10.1080/194428...].
 
21.
HUGHES R.E., WERRA D., SULGOSTOWSKA Z. 2018: On the Sources and Uses of Obsidian during the Paleolithic and Mes-olithic in Poland, „Quaternary International” 468, 84–100 [https://doi.org/10.1016/j.quai...].
 
22.
JULIEN M., KARLIN C. 2014: (red.) Un automne à Pincevent. Le campement du niveau IV20, Société préhistorique fran-çaise. Mémoire LVII, Paris.
 
23.
JULIEN M., KARLIN C., HARDY M. 2014: Quels abris pour les residence? [w:] Julien M., Karlin C. 2014, 351–356.
 
24.
KABACIŃSKI J., SOBKOWIAK-TABAKA I. 2010: Between East and West – a new site of the Federmessergruppen in Poland, „Quartar” 57, 139–154.
 
25.
KABACIŃSKI J., SOBKOWIAK-TABAKA I., WINIARSKA-KABACIŃSKA M. 2014: Typology Versus Function: Technological and Microwear Study of Points from a Federmesser Site at Lubrza (Western Poland), [w:] J. Marreiros, N. Bicho, J. Gibaja Bao (red.), International Conference on Use-Wear Analysis, Use-Wear 2012, Cambridge, 198–212.
 
26.
LANGOHR R. 1993: Types of tree windthrow. Their impact on the environment and their importance for the understand-ing of archaeological excavation data, „Helinium” XXXIII/1, 36–49.
 
27.
LAUWERIER R.G.M., DEEBEN J. 2011: Burnt animal remains from Federmesser sites in the Netherlands, „Archäologisches Korrespondenzblatt” 41/1, 120.
 
28.
LEESCH D., BULLINGER J. 2012: Identifying Dwellings in Upper Palaeolithic Open-air Sites – the Magdalenian Site at Mon-ruz and its Contribution to Analysing Palimpsests, [w:] M.J.L.Th. Niekus et alii (red.), A Mind Set on Flint. Stud-ies in Honour of Dick Stapert, Groningen Archaeological Studies 16, Groningen, 165–181 [https://doi.org/10.2307/j.ctt2...].
 
29.
LEROI-GOURHAN A., BRÉZILLON M. 1966: L’habitation No 1 de Pincevent près Montereau (Seine-et-Marne), „Gallia Pré-histoire” IX/2, 263–385.
 
30.
LEROI-GOURHAN A., BRÉZILLON M. 1972: Fouilles de Pincevent. Essai d’analyse ethnographique d’un Habitat Magdalé-nien (la section 36). I. Texte, „Gallia Préhistoire”, Suppl. VIIe, Paris.
 
31.
LIBERA J. ET ALII 2005: J. Libera, A. Zakościelna, R. Schild, A. Bluszcz, Późnoplejstoceńskie obozowisko zespołów techno-kompleksu z tylczakami w Pawłowie koło Zawichostu w świetle wstępnej analizy stratygraficznej (badania 2001–2002), Archeologia Polski Środkowowschodniej VII, Lublin, 9–19.
 
32.
LIBERA J., WĄS M., ZAKOŚCIELNA A. 2008: Allerodzkie obozowisko technokompleksu z tylczakami łukowymi w Pawłowie koło Zawichostu w świetle analizy technologicznej, [w:] W. Borkowski et alii (red.), Krzemień czekoladowy w pra-dziejach. Materiały z konferencji w Orońsku, 08–10.10.2003, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 7, Warszawa, 357–377.
 
33.
OSIPOWICZ G. 2017: Społeczności mezolityczne Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego. Próba modelowej analizy wieloa-spektowej funkcji i organizacji przestrzennej wybranych obozowisk, Toruń.
 
34.
PEDERSEN K.B. 2012: Two sites to every story – Late Upper Palaeolithic site variability in Denmark, [w:] M.J.L.Th. Niekus et alii (red.), A Mind Set on Flint. Studies in Honour of Dick Stapert, Groningen Archaeological Studies 16, Gro-ningen, 281–293.
 
35.
PLISSON H. 2006: Un burin ne sert pas à buriner mais en burinant..., [w:] M. de Araujo Igreja, J.-P. Bracco, F. Le Brun--Ricalens (red.), Burins préhistoriques: formes, fonctionnements, fonctions, ArchéoLogiques 2. Publications du Musée national d’histoire et d’art Luxembourg 3, Luxembourg 23–33.
 
36.
POLTOWICZ-BOBAK M. 2013: Wschodnia prowincja magdalenienu, Rzeszów.
 
37.
PRZEŹDZIECKI M. 2020: Struktura techno-typologiczna zabytków krzemiennych, [w:] M. Przeździecki, W. Migal (red.), Na granicy światów. Obozowisko kultury magdaleńskiej w Ćmielowie, woj. świętokrzyskie, Warszawa, 88–155.
 
38.
PYŻEWICZ K. 2013: Inwentarze krzemienne społeczności mezolitycznych bytujących w zachodniej części Niżu Polskiego. Analiza funkcjonalna, Zielona Góra.
 
39.
PYŻEWICZ K. ET ALII 2020: K. Pyżewicz, W. Grużdź, P. Rozbiegalski, A. Rakoca, Two Methods of Blade Production among Arch-Backed Point Groups – a Case Study from the Western Polish Lowland, [w:] S.B. Grimm et alii (red.), From the Atlantic to beyond the Bug river. Finding and defining the Federmesser-Gruppen/Azilian. Proceedings of Session A5b (Commission »The Final Palaeolithic of Northern Eurasia«) of the XVIIth UISPP Congress, Burgos, Sep-tember 2014, RGZM – Tagungen 40, Mainz, 91–104.
 
40.
SCHILD R. 1967: Wieloprzemysłowe stanowisko Rydno IV/57 (Grzybowa Góra, pow. Starachowice), [w:] W. Chmielewski (red.), Materiały do prahistorii plejstocenu i wczesnego holocenu Polski, Wrocław, 124–208.
 
41.
SCHILD R. 1975: Późny paleolit, [w:] Prahistoria ziem polskich I, 159–338.
 
42.
SCHILD R. 2014a: Geomorphology, Stratigraphy, Paleoecology and Radiochronology, [w R. Schild (red.), Całowanie. A Final Paleolithic and Early Mesolithic Site on an Island in the Ancient Vistula Channel, Vetera et nova II, War-szawa, 17–57.
 
43.
SCHILD R. 2014b: A Synthesis, [w:] R. Schild (red.), Całowanie. A Final Paleolithic and Early Mesolithic Site on an Island in the Ancient Vistula Channel, Vetera et nova II, Warszawa, 349–373.
 
44.
SCHILD R. ET ALII 2011: R. Schild, H. Królik, A.J. Tomaszewski, E. Ciepielewska, Rydno. A Stone Age Red Ochre Quarry and Socioeconomic Center. A century of Research, Warszawa.
 
45.
SCHILD R. ET ALII 2014: R. Schild, D. Mańka, H. Królik, M. Marczak, Archaeological materials, [w:] R. Schild (red.), Całowanie. A Final Paleolithic and Early Mesolithic Site on an Island in the Ancient Vistula Channel, Vetera et nova II, Warszawa, 67–263.
 
46.
SCHILD R., KRÓLIK H. 1981: Rydno, a Final Paleolithic Ochre Mining Complex, PArch. 29, 53–97.
 
47.
SCHILD R., KRÓLIK H. 2011: Rydno, a Prehistoric Ochre Site and Social Aggregation Center, or a Frame of Reference of Two Behaviorists. A Synthesis, [w:] R. Schild et alii 2011, 389–404.
 
48.
SERGANT J., CROMBÉ P., PERDAEN Y. 2006: The ‘invisible’ hearths:a contribution to the discernment of Mesolithic non-structured surface hearths, „Journal of Archaeological Science” 33/7, 999–1007 [https://doi.org/10.1016/j.jas..... 11.011].
 
49.
SOBKOWIAK-TABAKA I. 2017: Rozwój społeczności Federmesser na Nizinie Środkowoeuropejskiej, Poznań.
 
50.
SOBKOWIAK-TABAKA I., DIACHENKO A. 2019: Fire and “Noise” in Late Paleolithic Camps: an Investigation of Issues in Locating Hearths, „Journal of Paleolithic Achaeology” 2020/3, 503–518 [https://doi.org/10.1007/s41982...].
 
51.
STAPERT D. 1989: The ring and sector method: intrasite spatial analysis of Stone Age sites, with special reference to Pince-vent, „Palaeohistoria” 31, 1–57.
 
52.
STAPERT D. 1994: Intrasite spatial analysis and the maglemosian site of Barmose I, „Palaeohistoria” 33/34, 31–51.
 
53.
STAPERT D., STREET M. 1997: High resolution or optimum resolution? Spatial analysis of the Federmesser site at Ander-nach, Germany, „World Archaeology” 29/2, 172–194 [https://doi.org/10.1080/004382...].
 
54.
STREET M., BAALES M. 1997: Les groupes à Federmesser del’Allerød en Rhénanie centrale (Allemagne), „Bulletinde la Société préhistorique française” 94/3, 373–386 [https://doi.org/10.3406/bspf.1...].
 
55.
STREET M. ET ALII 2006: M. Street, F. Gelhausen, S. Grimm, F. Moseler, L. Niven, M. Sensburg, E. Turner, S. Wenzel, O. Jöris, L’occupation du bassin de Neuwied (Rhénanie centrale, Allemagne) par les Magdaléniens et les groupes à Federmesser (aziliens), „Bulletin de la Société préhistorique française” 103/4, 753–780.
 
56.
SULGOSTOWSKA Z. 2005: Kontakty społeczności późnopaleolitycznych i mezolitycznych między Odrą, Dźwiną i górnym Dniestrem, Warszawa.
 
57.
TOMASZEWSKI A.J. 1986: Metoda składanek wytworów kamiennych i jej walory poznawcze, APolski XXXI/2, 237–277.
 
58.
TOMASZEWSKI A.J. ET ALII 2008a: A.J. Tomaszewski, H. Królik, E. Ciepielewska, B. Laprus-Madej, D. Mańka, Rydno’s obisidians: Almost all of them, [w:] Z. Sulgostowska, A.J. Tomaszewski, (red.), Man – Millennia – Environment. Studies in honour of Romuald Schild, Warszawa, 171––183.
 
59.
TOMASZEWSKI A.J. ET ALII 2008b: A.J. Tomaszewski, H. Królik, E. Ciepielewska, D. Mańka, Kto inny, kiedy indziej, na drugim brzegu... Różnice w wykorzystywaniu krzemienia czekoladowego w niektórych zespołach późnopaleolitycz-nych na Rydnie, [w:] W. Borkowski et alii (red.), Krzemień czekoladowy w pradziejach. Materiały z konferencji w Orońsku, 08–10.10.2003, Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 7, Warszawa, 379–397.
 
60.
VALDE-NOWAK P., KRASZEWSKA A. 2014: Nowa Biała and Sromowce Niżne – Late Palaeolithic Central Carpathian sites with Arched-backed Points, AAC XLIX, 5–35.
 
61.
VALENTIN B. 2006: Armatures et outils en silex: un équipement abondant et usé conforme aux normes des niveaux récents de Pincevent, [w:] P. Bodu et alii (red.), Un dernier hiver a Pincevant: les Magdaleniens du niveau IV0 (Pincevent, La Grande-Paroisse, Seine-et-Marne), „Galia Préhistoire” 48, 65–79 [https://doi.org/10.3406/galip....].
 
62.
VAN NOTEN F. ET ALII 1978: F. Van Noten, D. Cahen, L.H. Keeley, J. Moyersons, Les chasseurs de Meer, Dissertationes archaeologicae gandenses XVIII/1, Brugge.
 
63.
VERMEERSCH P.M. 1999: Postdepositional Processes on Epipalaeolithic and Mesolithic Sites in the Sandy Area of Western Europe, [w:] A. Thévenin (red.), L’Europe des derniers chasseurs, Paris, 159–166.
 
64.
VERMEERSCH P.M., BUBEL S. 1997: Postdepositional artefact scattering in a podzol. Processes and consequences for Late Palaeolithic and Mesolithic sites, „Anthropologie” XXXV/2, 119–130.
 
65.
WIŚNIEWSKI T. 2015: Obozowisko magdaleńskie w Klementowicach, [w:] T. Wiśniewski (red.), Klementowice. Stanowisko magdaleńskie we wschodniej Polsce, Lublin, 15–179.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top