MISCELLANEA
Skarby z lamusa. Ciekawe materiały z miejscowości Łady Nowe, pow. sochaczewski
1
Dział Epoki Żelaza, Państwowe Muzeum Archeologiczne, Długa 52, PL 00-241, Warszawa, Polska
Data nadesłania: 15-06-2021
Data ostatniej rewizji: 17-07-2021
Data akceptacji: 31-08-2021
Data publikacji: 20-12-2021
Wiadomości Archeologiczne 2021;LXXII(72):159-170
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
W 1938 do zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego przekazano zabytki pochodzące z miejscowości Łady Nowe, pow. sochaczewski. Są to dwa niewielkie naczynia gliniane[ryc. 8; 9], żelazna zapinka [ryc. 1], dwa noże [ryc. 2; 3], grot [ryc. 4], uszkodzone umbo [ryc. 5; 6], oraz kawałki nadtopionej blachy brązowej, zapewne pozostałości naczynia brązowego. [ryc. 7]
Najwcześniejszą chronologię ma żelazna zapinka o konstrukcji środkowolateńskiej zbliżona do odmiany B wg J. Kostrzewskiego, zdobiona kulką i głębokim wgłębieniem na nóżce, które mogło służyć do zamocowania dodatkowego elementu zdobniczego – kawałka koralu, szkła albo kości. Najbliższe analogie to zapinka z grobu popielnicowego w Wilczej Wólce, pow. piaseczyński [ryc. 10:1] i fibula z Gradowa, pow. radziejowski [ryc. 10:2]. Są one najprawdopodobniej importami z kręgu cywilizacji celtyckiej. Znaleziska z ziem polskich, datowane na fazę A1, wiązane są często z kulturą jastorfską.
Nietypowym znaleziskiem jest uszkodzony, nóż żelazny, o szerokim ostrzu z prostym tylcem przechodzącym w tulejkę. [ryc. 2] Podobne narzędzie znaleziono na datowanym na młodszy okres przedrzymski cmentarzysku kultury przeworskiej w Zagorzynie, pow. kaliski.[ryc. 11:4]. Są spotykane wśród narzędzi celtyckich, choć nie są to znaleziska częste. [ryc. 11:3] Analogie do noża z tulejką pochodzą też z cmentarzyska Kraghede, w północnej Jutlandii. W grobach A i 8 znaleziono podobne przedmioty [ryc. 11:1] Związki tzw. grupy Kraghede z kulturą przeworską i jastorfską są potwierdzone w ceramice, być może jest to kolejny przykład tych nawiązań. Funkcja tych noży pozostaje niejasna. Mogły być symbolem prestiżu służąc, zdaniem niektórych badaczy, do ćwiartowania zwierząt ofiarnych albo do dzielenia mięsa na ucztach. Znaleziska z Kraghede zostały określone jako one-edged lance head. Mogło to być też wyspecjalizowane narzędzie o nieznanej obecnie funkcji.
Zachowany fragmentarycznie drugi nóż z Ład Nowych ma szerokie ostrze i jednostronnie wyodrębniony trzpień do rękojeści. Datowany jest na młodszy okres przedrzymski. [ryc. 3] Z żelaznego grotu zachowana jest tylko tulejka i fragment liścia tak niewielki, że nie można określić jego kształtu, typu ani chronologii [ryc. 4]. Z żelaznego umba zachował się tylko fragment kaloty z wąskim, tępo zakończonym kolcem, wmontowanym w otwór w kalocie i zaklepanym od wewnątrz. [ryc. 5; 6] Brak kaloty, kołnierza i nitów utrudnia jednoznaczne określenie typologiczne, a co za tym idzie chronologię tego przedmiotu. Tępo zakończone kolce są charakterystyczne zarówno dla umb datowanych na młodszy okres przedrzymski, określanych jako typ 7, wg typologii D. Bohnsacka, jak i dla umb datowanych na wczesny okres wpływów rzymskich, typ 7a wg M. Jahna. Kolce w egzemplarzach z fazy A3 najczęściej mocowane są do blachy kaloty za pomocą nitów. Technika zgrzewania nie wymagająca użycia nitów jest charakterystyczna dla egzemplarzy z fazy B2 wczesnego okresu wpływów rzymskich, ale była znana i mogła być stosowana już w młodszym okresie przedrzymskim.
W miejscowości Łady Nowe najprawdopodobniej istotnie było cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej, o czym świadczy sposób zniszczenia niektórych przedmiotów. Datowane jest na młodszy okres przedrzymski, może również później. Niestety nie można ustalić zespołów grobowych i omówione bardzo ciekawe znaleziska muszą być traktowane jako kolekcja zabytków.
REFERENCJE (52)
1.
ANDRZEJOWSKI J. 1998: Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica V, Kraków.
2.
ANGER S. 1890: Das Gräberfeld zu Rondsen im Kreise Graudenz, Abhandlungen zur Landeskunde der Provinz Westpreussen 1, Graudenz.
3.
BEDNARCZYK J., ŁASZKIEWICZ T. 1990: Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Inowrocławiu-Szymborzu, woj. bydgoskie, stanowisko 1, Inowrocław.
4.
BELJAVEC V. 2001: Środkowolateński grób z płaskiego cmentarzyska w Radości Kamienieckiej w zachodniej Białorusi, „Wiadomości Archeologiczne” LV (1999–2001), 47–54.
5.
BOCHNAK T. 2003: „Długie noże” w grobach kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego – broń czy narzędzia, „Materiały Archeologiczne” XXXIV, 5–18.
6.
BOCHNAK T. 2005: Uzbrojenie ludności kultury przeworskiej w młodszym okresie przedrzymskim, Rzeszów.
7.
BOCHNAK T. 2009: Die Militaria der vorrömischen Eisenzeit aus dem Archiv von Józef Kostrzewski, Barbaricum 8, Warszawa, 7–32.
8.
BOCHNAK T., HARASIM P. 2015: Reparierte Waffen der vorrömischen Eisenzeit in der Przeworsk- und Oksywie-Kultur, „Archäologisches Korrespondenzblatt” 45/4, 519–533.
9.
BOHNSACK D. 1938: Die Burgunden in Ostdeutschland und Polen während des letzten Jahrhunderts v. Chr., Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 4, Leipzig.
10.
Buchez N. et alii 1998: N. Buchez, Ch. Dumont, N. Ginoux, D. Montaru, Les tombes à incinération de Villers-les- -Roye «Les Longs Champs» et de Marcelcave «Le Chemin d’Ignaucourt» (Somme), „Revue archéologique de Picardie” 1998/1–2, 191–210.
11.
BUJAKOWSKA B. 2004: Łączany, pow. radomski, woj. mazowieckie. Grób 14a, [w:] J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch. Leiber (red.), Wandalowie – strażnicy bursztynowego szlaku. Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 8 marca – 16 czerwca 2004. Katalog wystawy, Lublin-Warszawa, 292.
12.
CZARNECKA K. 2007: Oblin. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Südmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica XIII, Warszawa.
13.
DĄBROWSKA T. 1973: Cmentarzysko kultury przeworskiej w Karczewcu, pow. Węgrów, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne” II, 383–531.
14.
DĄBROWSKA T. 1988: Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia–zasięg–powiązania, Warszawa.
15.
DĄBROWSKA T. 1997: Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków.
16.
DĄBROWSKA T. 2008: Młodszy okres przedrzymski na Mazowszu i zachodnim Podlasiu. Zarys kulturowo-chronologiczny, MSIW VII, Warszawa.
17.
DĄBROWSKI K. 1970: Cmentarzysko z okresu poźnolateńskiego w Zagorzynie, pow. Kalisz, „Sprawozdania Archeologiczne” XXII, 331–397.
18.
DEGENNE M., DUVAL A. 1983: La nécropole de La Tène moyenne de Breuil-le-Sec (Oise), premières observations, [w:] Les celtes dans le nord du bassin parisien (Vième – Ier siècle avant J.C.). Actes du cinquieme colloque tenu a Senlis, „Revue archéologique de Picardie” 1983/1, 74–95.
19.
DYMACZEWSKI A. 1958: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Młodzikowie, pow. Środa, „Fontes Archaeologici Posnanienses“ VIII–IX (1957–58), 179–442.
20.
EICHHORN G. 1927: Der Urnenfriedhof auf der Schanze bei Großromstedt, Mannus-Bibliothek 41, Leipzig.
21.
GEBHARD R. 1991: Die Fibeln aus dem Oppidum von Manching, Die Ausgrabungen in Manching 14, Stuttgart.
22.
GRABAREK A. 2011: Grób jastorfski z młodszego okresu przedrzymskiego z miejscowości Wilcza Wólka, pow. piaseczyński, „Światowit” NS VIII (XLIX), fasc. B (2009–2010), 69–75.
23.
GRYGIEL M. 2015: Kultura jastorfska na Niżu Polskim. Próba określenia chronologii, zasięgu i powiązań, „Wiadomości Archeologiczne” LXVI, 127–181.
24.
HARASIM P. 2013: Studia nad lateńskimi oraz prowincjonalnorzymskimi importami w kulturze oksywskiej, „Wiadomości Archeologiczne” LXIV, 3–48.
25.
JAHN M. 1916: Die Bewaffnung der Germanen in der älteren Eisenzeit etwa von 700 v. Chr. bis 200 n. Chr., Mannus- -Bibliothek 16, Würzburg.
26.
KASZEWSKA E. 1962: Cmentarzysko kultury wenedzkiej w Piotrkowie Kujawskim, pow. Radziejów, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 8, 5–76.
27.
KIETLIŃSKA A. 1973: Zagadnienie popytu na żelazo na naszych ziemiach w okresie rzymskim, „Wiadomości Archeologiczne” XXXVIII/2, 281–292.
28.
KLINDT-JENSEN O. 1949: Foreign Influences in Denmark’s Early Iron Age, „Acta Archaeologica” (København) XX, 1–248.
30.
ŁUCZKIEWICZ P. 2000: W kwestii genezy i rozprzestrzenienia umb z kolcem z młodszego okresu przedrzymskiego, „Przegląd Archeologiczny” 48, 83–114.
31.
MACIAŁOWICZ A. 2006: Cmentarzysko kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego w Suchodole, pow. sochaczewski, „Wiadomości Archeologiczne” LVIII, 283–369.
32.
MACIAŁOWICZ A. 2015: Handwerk, Handel und Heirat? Neues über Kontakte der Boier mit den Germanen anhand von Fibelfunden, [w:] M. Karwowski, V. Salač, S. Sievers (red.), Boier zwischen Realität und Fiktion. Akten des internationalen Kolloquiums in Český Krumlov vom 14.–16.11.2013, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte 21, Bonn, 273–293.
33.
MARTENS J. 1992: The PreRoman Iron Age Cemetery at Kraghede. On the so-called “Kraghede-group” and its Cultural Position in the Light of Recent Research and the Excavations at Borremose, [w:] J. Okulicz-Kozaryn, W. Nowakowski (red.), Studia z archeologii ludów barbarzyńskich z wybrzeży Bałtyku i dorzecza Wisły, Barbaricum 2, Warszawa, 114–136.
34.
MARTENS J. 1994: On the so-called Kraghede-group – the Pre-Roman Iron Age in north Jutland and its connections with the Przeworsk Culture, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura przeworska. Materiały z konferencji, Kultura przeworska I = Lubelskie Materiały Archeologiczne VIII/1, Lublin, 37–69.
35.
MARTENS J. 1998: Local Development or Foreign Influences. On the Late Pre-Roman Iron Age of North Jutland, [w:] J. Ilkjær, A. Kokowski (red.), 20 lat archeologii w Masłomęczu II. Goście, Lublin, 157–193.
36.
MARTENS J. 2002: The Introduction of the Weapon Burial Rite in Southern Scandinavia during the Late Pre-Roman Iron Age. New perspectives in the light of recent chronological research, [w:] C. von Carnap-Bornheim et alii (red.), Bewaffnung der Germanen und ihrer Nachbarn in den letzten Jahrhunderten vor Christi Geburt. Akten der Internationalen Tagung in Nałęczów, 23. bis 25. September 1999, Lublin, 229–266.
37.
METZLER-ZENS N. ET ALII 1999: N. Metzler-Zens, J. Metzler-Zens, P. Méniel, R. Bis, C. Gaeng, I. Villemeur, Lamadelaine, une nécropole de l’oppidum du Titelberg, Dossiers d’Archéologie du Musée national d’histoire et d’art VI, Luxembourg.
38.
NIEWĘGŁOWSKI A. 1972: Mazowsze na przełomie er. Przemiany społeczno-demograficzne i gospodarcze, Wrocław.
39.
OSTERHAUS U. 1981: Zur Funktion und Herkunft der frühlatènezeitlichen Hiebmesser, Kleine Schriften aus dem Vorgeschichtlichen Seminar Marburg 9, Marburg.
40.
PESCHEL K. 2017: Das elbgermanische Gräberfeld Grossromstedt in Thüringen. Eine Bestandsaufnahme, Römisch-Germanische Forschungen 74, Frankfurt am Main.
42.
RAPIN A. 1986: Étude du mobilier métallique, [w:] J.L. Massy, E. Mantel, P. Meniel, A. Rapin, La nécropole gauloise de Tartigny (Oise), „Revue archéologique de Picardie” 1986/3–4, 59–78.
43.
RUSTOIU A. 2016: Slashing knives (Hiebmesser) – curved dagger (sica, -ae). Their function and symbolic role in the La Tène panoply of weapons, „Acta Musei Porolissensis” XXXVIII, 199–221.
44.
RYMUT K. 2005: (red.) Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie, zmiany, tom VI: L–Ma, Kraków.
45.
RUTKOWSKI W. 2019: Techniczne aspekty produkcji okuć tarczy kultury przeworskiej na podstawie rekonstrukcji umb typu Horgos, [w:] L. Tyszler (red.), Brzeziny i region. Przeszłość w narracji interdyscyplinarnej. Archeologia – architektura – sztuka – historia, Studia Brzezinensia II, Brzeziny-Łódź, 29–34.
46.
SCHÖNFELDER M. 2010: Speisen mit Stil – zu einem latenezeitlichen Hiebmesser vom Typ Dürrnberg in der Sammlung des Römisch-Germanischen Zentralmuseums in Mainz, [w:] L. Borhy (red.), Studia Celtica Classica et Romana Nicolae Szabo Septuagesimo Dedicata, Budapest, 223––233.
47.
SKOWRON J. 2008: Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Kunach na stanowisku 4, w Wielkopolsce wschodniej, [w:] J. Skowron, M. Olędzki (red.), Kultura Przeworska. Odkrycia – interpretacje – hipotezy, tom 2, Łódź, 11–210.
48.
STROBIN A. 2016: Wojownicy z Pomorza – dwa ciekawe zespoły grobowe kultury oksywskiej z miejscowości Brzyno, pow. pucki, „Światowit” NS X (LI), fasc. B (2012), 105–126.
49.
TERPILOVSKIJ R. 2014: The Mutyn Burial Site from the Turn of Eras on the Seym River (Preliminary Report), [w:] J. Brandt, B. Rauchfuss (red.), Das Jastorf-Konzept und die vorrömische Eisenzeit im nördlichen Mitteleuropa. Beiträge der Internationale Tagung zum einhundertjährigen Jubiläum der Veröffentlichung der „Ältesten Urnenfriedhöfe bei Uelzen und Lüneburg“ durch Gustav Schwantes, 18.–22.05.2011 in Bad Bevensen, Veröffentlichung des Helms-Museums, Archäologisches Museum Hamburg, Stadtmuseum Harburg 105, Hamburg, 335–349.
50.
ULBERT G. 1985: Cáceres el Viejo. Ein spätrepublikanisches Legionslager in Spanisch-Extremadura, Madrider Beiträge 11, Mainz am Rhein.
51.
WYKAZ... 1945: Wykaz ofiarodawców zabytków przedhistorycznych do zbiorów Państw. Muzeum Archeologicznego w 1938 r., „Z otchłani wieków” XIV/5–6, 68–73.
52.
ZIELING N. 1989: Studien zu germanischen Schilden der Spätlatène- und der römischen Kaiserzeit im freien Germanien I–III, B.A.R. Int. Series 505, Oxford.
Udostępnij
ARTYKUŁ POWIĄZANY
| ISSN: | 0043-5082 |
Przetwarzamy dane osobowe zbierane podczas odwiedzania serwisu. Realizacja funkcji pozyskiwania informacji o użytkownikach i ich zachowaniu odbywa się poprzez dobrowolnie wprowadzone w formularzach informacje oraz zapisywanie w urządzeniach końcowych plików cookies (tzw. ciasteczka). Dane, w tym pliki cookies, wykorzystywane są w celu realizacji usług, zapewnienia wygodnego korzystania ze strony oraz w celu monitorowania ruchu zgodnie z Polityką prywatności. Dane są także zbierane i przetwarzane przez narzędzie Google Analytics (więcej).
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
Możesz zmienić ustawienia cookies w swojej przeglądarce. Ograniczenie stosowania plików cookies w konfiguracji przeglądarki może wpłynąć na niektóre funkcjonalności dostępne na stronie.
