PL EN
ODKRYCIA
Sieluń, pow. makowski. Nowe stanowisko kultury wielbarskiej na północnym Mazowszu
 
Więcej
Ukryj
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa
 
 
Data publikacji: 31-12-2013
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2013;LXIV(64):198-210
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
The assemblage of copper alloy objects presented in the article comes from a series of random discoveries made around 2005 in the farmland between Sieluń and Dyszobaba (both, villages in Maków Mazowiecki County), lying to the west of Lake Sieluńskie and the river Róż which flows from the lake on its south side (Fig. 1). Except for a plate-headed brooch now in the regional museum (Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej) in Mława (inv. no. A/1432), all these objects are at present held by the State Archaeological Museum in Warsaw (inv. no. IV/10481). Almost all of these finds may be attributed to Wielbark Culture settlement. The earliest of them (phases B2/C1 and C1) are a fragmented brooch, Almgren group V series 8 (Fig. 2:1) and an incomplete brooch with a high catchplate, a so-called Sarmatian variant (Fig. 2:3). The other finds date to the mature phase C of the Roman Period and to the Early Migration Period: next to the relatively common brooches type A 172 (Fig. 2:5.6) and a buckle similar to types AH14-15 of R. Madyda-Legutko (Fig. 2:9) there are also forms unique or only rarely present in Wielbark Culture deposits. Definitely in the first of these categories is an object of obscure function (Fig. 2:4), which has a profiling analogical to unipartite brooches with a closed catchplate known from Moravia and western Slovakia dated to phases C3–D. The second category is represented by a caterpillar brooch, I series, of M. Tuszyńska (Fig. 2:7), and a plate-headed brooch, group B of A. Kokowski (Fig. 2:8). According to the recently published archival material (A. Bitner-Wróblewska, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, T. Nowakiewicz 2011) brooches with a corrugated bow and a head not provided with either a knob, a plate or a projection are encountered most often on the territory of Balt cultures, more rarely, on the territory of Wielbark Culture. The preservation of the brooch from Sieluń is too poor to determine the form of its foot. It could have been rectangular, as in most specimens known to us, but it is also possible that, similarly as the brooch from grave 100B from Cecele, Siemiatycze County, the foot was lozengic. Plate-headed brooches are forms characteristic for southern Gothic cultures. In the region to the north of the Carpathians their finds are relatively rare. The specimen from Sieluń differs a little from similar brooches known from the territory of the Masłomęcz Group and Balt cultures by having an upper, rather a lower, cross-bow shaped XX, secured by means of a special notch in the plate in which the axis of the spring is fixed. A similar design of the fastening is seen in plate-headed brooches from Ukrainian finds, some of them forms similar to group B. With a diameter of 28 mm the ring (Fig. 2:2) is interpreted as a belt fitting and cannot be dated more closely – similar forms are known both from the Early and the Late Roman Period. At the present stage of inquiry it is hard to conclude whether the artifacts from Sieluń are settlement or grave finds. The first possibility would be supported by the absence of cremated bone and preservation – none of these metal objects had been affected by fire. At the same time there is no evidence that during the period of interest the area was suitable for settlement – the level of the farmland at Sieluń, site of discovery of our group of artifacts, had an elevation only a little higher than the water level in the nearby lake and river (Fig. 1). Without test trenching and specialist geological studies we cannot hope to resolve this question. Regardless of the character of the site at Sieluń it may definitely be regarded as evidence on Wielbark Culture settlement in a part of Mazowsze which until recently used to be viewed as an area mostly lacking in Wielbark Culture finds. The same farmland at Sieluń also yielded the find of a silver Celtic coin, type Simmering, unique for the area to the north of the Carpathians, struck around mid-1st century BC. It may be attributed to Przeworsk Culture settlement of phase A3 of the Late Pre-Roman Period, possibly even phase B1 of the Early Roman Period (J. Andrzejowski, w druku).
 
REFERENCJE (76)
1.
Åberg, N. , Ostpreussen in der Völkerwanderungszeit, Uppsala, 1919.
 
2.
Almgren, O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, 1923.
 
3.
Andrzejowski, J., Nekropola ze schyłku starożytności w Modle koło Mławy, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, Światowit, Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa, 2006, s. 15–44.
 
4.
Andrzejowski, J., Pod wodzą Filimera, czyli osadnicy wielbarscy na Mazowszu i Podlasiu, [w:] M. Fudziński, H. Paner, Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk, 2007, s. 231–258.
 
5.
Andrzejowski, J., Nekropola w Modle a późna faza kultury przeworskiej na północnym Mazowszu, tom 1 i 2, niepubl. dysertacja doktorska w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2009.
 
6.
Andrzejowski, J., Celtycka moneta z Sielunia nad Narwią, Barbaricum 11, Warszawa.
 
7.
Bezzenberger, A., Gräberfeld bei Abbau Thierberg, Kr. Osterode, Prussia 22, 1900–1904 (1909), s. 70–104.
 
8.
Bitner-Wróblewska, A., From Samland to Rogaland. East-West connections in the Baltic Basin during the Early Migration Period, Warszawam 2001.
 
9.
Bitner-Wróblewska, A., Netta. A Balt Cemetery in Northeastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica XII, Warszawa, 2007.
 
10.
Bitner-Wróblewska, A. (red.), Archeologiczne księgi inwentarzowe dawnego Prussia-Museum / Die archäologischen Inventarbücher aus dem ehemaligen Prussia-Museum / Археологические инвентарные книги бывшего музея «Пруссия», Aestiorum Hereditas I, Olsztyn, 2008.
 
11.
Bitner-Wróblewska, A., Iwanicki, P., Cmentarzysko w Podliszewie, woj. podlaskie. Między kulturą bogaczewską a sudowską, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 2002, s. 105–184.
 
12.
Bitner-Wróblewska, A., Rzeszotarska-Nowakiewicz, A., Nowakiewicz, T., Katalog / Katalog / Katalogs, [w:] Tomasz Nowakiewicz (red.), Archeologiczne dziedzictwo Prus Wschodnich w archiwum Feliksa Jakobsona / Das archäologische Vermächtnis Ostpreußens im Archiv des Felix Jakobson. Austrumprūsijas arheoloģiskais mantojums Fēliksa Jākobsona arhīvā, Aestiorum Hereditas II, Warszawa, 2011, s. 60–511 + CD.
 
13.
Bliujienė, A., The Main Stylistic Features of the Baltic Crossbow Brooches in the Migration Period, Archaeologia Baltica 5, 2002, s. 145–161.
 
14.
Blume, E., Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit. Teil I: Text, Mannus-Bibliothek 8, Würzburg, 1912.
 
15.
Cieśliński, A., Wyczółkowski, D., Zapinka gąsienicowata z Tumian, pow. olsztyński. Problem zaniku kultury wielbarskiej nad Łyną, Wiadomości Archeologiczne LX, 2008, s. 178–187.
 
16.
Dąbrowska, T., Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków, 1997.
 
17.
Dzięgielewska, M., Kulczyńska, M., Ciebłowice Duże. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im südwestlichen Masowien, Monumenta Archaeologica Barbarica XIV, Warszawa, 2008.
 
18.
Fudzińska, E., Fudziński, P. (red.), Wielokulturowe cmentarzysko w Nowym Targu, stan. 6, gm. Nowy Targ, Malbork, 2013.
 
19.
Gaerte, W., Urgeschichte Ostpreußens, Königsberg, 1929.
 
20.
Gavritukhin, I., On the study double-plate fibulas of the first subgroup, „A Nyíregyházi Jósa András múzeum évkönyve” XLIV, 2003, s. 113–184.
 
21.
Gładysz, M., Kokowski, A., Gródek nad Bugiem – cmentarzysko ludności grupy masłomęckiej z „Zamczyska”, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica. Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 2002, s. 277–299.
 
22.
Głosik, J., Katalog Pogotowia Archeologicznego za lata 1973–1976, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne V, 1983, s. 229–263.
 
23.
Godłowski, K., Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław, 1985.
 
24.
Gorohоvskij, E. L., Gopkalo (Bobrovskaâ), O.V., Fibuly VII gruppy O. Al'mgrena w areale černâhovskoj kul'tury, [w:] Arheologìja davnìh Slov’ân. Doslìdžennâ ì materìali, Kiïv, 2004, s. 103––130.
 
25.
Grzymkowski, A., Wstępne wyniki badań na birytualnym cmentarzysku ciałopalnym i szkieletowym z okresu rzymskiego w Modle, gm. Wiśniewo, woj. Ciechanów, Sprawozdania Archeologiczne. XXXVIII, 1986, s. 223–258.
 
26.
Hadaczek, K., Z badań archeologicznych w dorzeczu Bugu, Teka Konserwatorska. Rocznik Koła c. k. Konserwatorów Starożytnych Pomników Galicyi Wschodniej II, 1900, s. 44–59.
 
27.
Hadaczek, K., Grabarka niesłuchowska, Teka Konserwatorska. Rocznik Koła c. k. Konserwatorów Starożytnych Pomników Galicyi Wschodniej II, 1900, s. 71–86.
 
28.
Hadaczek, K., Grabarska niesłuchowska, Teka Konserwatorska. Rocznik Koła c. k. Konserwatorów Starożytnych Pomników Galicyi Wschodniej III/1, 1904, s. 1–14.
 
29.
Heydeck, J., Das Gräberfeld von Kl. Koslau, Kr. Neidenburg, Prussia 17, 1892, s. 171–178.
 
30.
Jaskanis, J., Cecele. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica II, Kraków, 1996.
 
31.
Jaskanis, J., Krupice. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark--Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica X, Warszawa, 2005.
 
32.
von Jażdżewski, L.m Fibel mit zwei und drei Rollen aus der Gegend von Kalisz, Posener Archaeologische Mittheilungen III, 1888, s. 34.
 
33.
Kazimierczak, E., Wichrowska, E., Tysiąc lat starożytnej nekropoli, Z otchłani wieków 49, 1982, s. 37–47.
 
34.
Kempisty, A., Birytualne cmentarzysko z późnego okresu rzymskiego w miejscowości Brulino-Koski, pow. Ostrów Mazowiecka, Wiadomości Archeologiczne XXXII/3–4, 1966–1967 (1968), s. 409–450.
 
35.
Kietlińska, A., Dąbrowska, T., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Spicymierz, powiat Turek, Materiały Starożytne IX, 1963, 143–254.
 
36.
Kokowski, A., Lubelszczyzna w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Lubelskie Materiały Archeologiczne IV, Lublin, 1991.
 
37.
Kokowski, A., Gródek nad Bugiem. Cmentarzysko grupy masłomęckiej. Część I–III, Lubelskie Materiały Archeologiczne VII, Lublin, 1993.
 
38.
Kokowski, A., Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin, 1995.
 
39.
Kokowski, A., O tak zwanych blaszanych fibulach z półokrągłą płytą na główce i rombowatą nóżką, Studia Gothica I, Lublin, 1996, s. 153–184.
 
40.
Kokowski, A., Die Masłomęcz-Gruppe. Ihre Chronologie und Beziehungen innerhalb des gotischen Kulturkreises – Ein Beispiel für den kulturellen Wandel der Goten im Verlauf ihrer Wanderungen, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 78, 1997 (1998), s. 641–833.
 
41.
Kolník, T., Römerzeitliche Gräberfelder in der Slowakei. Teil I, Archaeologia Slovaca – Fontes XIV, Bratislava, 1980.
 
42.
Kostrzewski, B., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Koninie (woj. poznańskie), Przegląd Archeologiczny VII/2, 1947, s. 192–294.
 
43.
Levada, M. E., Ob osobennostâh pružinnogo apparata nekotoryh tipov fibul (fibuly so «srednej» tetivoj), Bosporskije issledovaniâ XVI, 2007, s. 239–258.
 
44.
Lau, N., Pilgramsdorf/Pielgrzymowo. Ein Fundplatz der römischen Kaiserzeit in Nordmasowien. Eine Studie zu Archivalien, Grabsitten und Funbestand, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete 11, Neumünster, 2012.
 
45.
Liana, T., Piętka, T., Osada z okresu wpływów rzymskich w Gródku Nadbużnym, pow. Hrubieszów, Wiadomości Archeologiczne XXV/4, 1958 (1959), s. 373–382.
 
46.
Machajewski, H., Die Fibeln der Gruppe V, Serie 8, im östlichen Teil Mitteleuropas, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wünsdorf, 1998 (2002), s. 187–196.
 
47.
Madyda-Legutko, R., Próba rekonstrukcji pasów z metalowymi częściami na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum w okresie wpływów rzymskich i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów, Przegląd Archeologiczny. 31, 1983 (1984), s. 91–133.
 
48.
Madyda-Legutko, R., Die Gürtelschnallen der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360, 1986 (1987), Oxford.
 
49.
Mączyńska, M., Die sogenannten “sarmatischen” Fibeln in Mittel- und Osteuropa, [w:] C. von Carnap-Bornheim (red.), Kontakt – Kooperation – Konflikt. Germanen und Sarmaten zwischen dem 1. und dem 4. Jahrhundert nach Christus. Internationales Kolloquium des Vorgeschichtlichen Seminars der Philipps-Universität Marburg, 12.–16. Februar 1998, Schriften des Archäologischen Landesmuseums, Ergänzungsreihe 1 = Veröffentlichungen des Vorgeschichtlichen Seminars Marburg, Sonderband 13, Neumünster, 2003, s. 303–332.
 
50.
Mączyńska, M., Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 90, 2009 (2011), s. 7–481.
 
51.
Natuniewicz-Sekuła, M., Okulicz-Kozaryn, J., Weklice. A Cemetery of the Wielbark Culture on the Eastern Margin of Vistula Delta (Excavations 1984–2004), Monumenta Archaeologica Barbarica XVII, Warszawa, 2011.
 
52.
Nekrasova, G. M., Rozkopki pam’âtok černâhìvskoï kul'turi bìlâ s. Boromlì, Arheologìčnì doslìdžennâ v Ukraïnì 1991 roku, Luc'k, 1993s. 77, 159.
 
53.
Niewęgłowski, A., Dwa cmentarzyska z okresu rzymskiego w Goździku, gm. Borowie, woj. Siedlce, Sprawozdania Archeologiczne XXXV, 1983 (1984), s. 131–159.
 
54.
Niezabitowska-Wiśniewska, B., Archaeology, History and the Heruls. The Lublin Region in the Late Roman Period, Barbaricum 8, Warszawa, 2009, s. 195–239.
 
55.
Okulicz (Okulicz-Kozaryn), J., Studia nad przemianami kulturowymi i osadniczymi w okresie rzymskim na Pomorzu Wschodnim, Mazowszu i Podlasiu, Archeologia Polski XV/2, 1970, s. 419–497.
 
56.
Okulicz (Okulicz-Kozaryn), J., Plemiona grupy nidzickiej kultury grobów jamowych (w okresie od końca II w. przed naszą erą do V w. n.e.), wyd. CD, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, Światowit, Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa, 2006.
 
57.
Olędzki, M., Wstępna analiza materiałów z cmentarzyska kultury przeworskiej w Woli Łobudzkiej (=„Przyrownica stanowisko 1”), woj. łódzkie. Badania ratownicze Marii Jażdżewskiej w latach 1965–1966 i 1972–1973, [w:] M. Olędzki, J. Skowron (red.), Kultura przeworska. Odkrycia – interpretacje – hipotezy, tom 1, Łódź, 2004, s. 283–306.
 
58.
Orzechowski, Sz., Wyniki najnowszych badań na stanowiskach osadniczych i produkcyjnych Świętokrzyskiego centrum hutniczego, [w:] S. Orzechowski, I. Suliga (red.), 50 lat badań nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim. Archeologia – metalurgia – edukacja, Kielce, 2006, s. 33–73.
 
59.
Pietrzak. M., Tuszyńska, M., Périod romaine tardive (Pruszcz Gdański 7), Inventaria Archaeologica LX, Łódź-Warszawa, 1988.
 
60.
Pietrzak, R., Ratownicze badania wykopaliskowe na wielokulturowym stanowisku (nr 2) w Mutowie, gm. Szamotuły, woj. poznańskie, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne II, 1993, s. 43–58.
 
61.
Plettke, A., Germanische Gräber aus dem dritten Jahrhundert n.Chr., Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift N.F. VII/I, 1916, s. 113–122.
 
62.
Prochowicz, R., Carnelian Beads in the Cemetery of the Wielbark Culture at Szelków Nowy, Poland – “Souvenirs from the Black Sea?”, [w:] I. Khrapunov, F.-A. Stylegaar (red.), Inter Ambo Maria. Northern Barbarians from Scandinavia Towards the Black Sea, Kristiansand-Simferopol, 2013, s. 303–316.
 
63.
Przybyła, M. J., Bemerkungen zu einigen lokalen Formen der Schwertgürtelschließen vom sog. Balteus-Typ aus dem Barbaricum, RArch. NS 2, 2010, s. 93–184.
 
64.
Schindler, R., Neue Gräberfunde aus Praust, Gothiskandza. Blätter für Danziger Vorgeschichte 1, 1939, s. 38–51.
 
65.
Schuster, J., Untersuchungen zu den spätkaiserzeitlichen Fibelformen Almgren 185 und 172 und deren gegenseitigen Verhältnis, Veröffentlichungen zur brandenburgischen Landesarchäologie 35, 2001 (2004), s. 85–102.
 
66.
Szymański, P., Dwie zapinki z dawnego Rothebude i z Czerwonego Dworu. Kontakty tzw. skupienie gołdapskiego kultury sudowskiej, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, Światowit, Supplement Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa, 2006, s. 369–380.
 
67.
Tejral, J., Zur Chronologie der frühen Völkerwanderungszeit im mittleren Donauraum, Archaeologia Austriaca 72, 1988, s. 223–304.
 
68.
Tejral, J., Zur Chronologie und Deutung der südöstlichen Kulturelemente in der frühen Völkerwanderungszeit Mitteleuropas, Anzeiger des Germanischen Nationalmuseums und Berichte aus dem Forschungsinstituts für Realienkunde 1987, (1988), s. 11–46.
 
69.
Tischler, O., Kemke, H., Ostpreussische Altertümer aus der Zeit der grossen Gräberfelder nach Christi Geburt, Königsberg i. Pr, 1902.
 
70.
Tuszyńska, M., O zapinkach z gąsienicowatym kabłąkiem w obrębie kultury wielbarskiej, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, materiały z konferencji, tom I, Lublin, 1988, s. 177–187.
 
71.
Wołągiewicz, R., Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin, 1993.
 
72.
Vaday, A. H., Die sarmatischen Denkmäler des Komitats Szolnok. Ein Beitrag zur Archäologie und Geschichte des sarmatischen Barbaricums, „Antaeus. Communicationes ex Instituto Archaeologico Akademiae Scientiarum Hungaricae” 17/18, 1988–1989 (1989), s. 1–351.
 
73.
Woźniak, M., Cmentarzysko kultury wielbarskiej w Kozłówku, pow. nidzicki (d. Klein Koslau, Kreis Neidenburg) w świetle publikacji i materiałów archiwalnych, Wiadomości Archeologiczne LXII, 2011, s. 169–208.
 
74.
Woźniak, M., „Sarmacka” zapinka ze Słupna pow. wołomiński, Wiadomości Archeologiczne LXIII, 2012, s. 234–237.
 
75.
Zeman, J., Severní Morava v mladší době římské. Problémy osídlení ve světle rozboru pohřebiště z Kostelce na Hané, Monumenta Archaeologica IX, Praha, 1961.
 
76.
Ziemlińska-Odojowa, W., Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków, 1999.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top