ODKRYCIA
Nowe znalezisko wczesnośredniowiecznego grotu włóczni z Lubienia, pow. piotrkowski
Więcej
Ukryj
1
Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami w Łodzi, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Tylna 1, 90-364, Łódź
2
Dział Historii, Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim, Polska
Data nadesłania: 17-05-2021
Data ostatniej rewizji: 25-05-2021
Data akceptacji: 18-06-2021
Data publikacji: 20-12-2021
Wiadomości Archeologiczne 2021;LXXII(72):200-206
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
W listopadzie 2020 roku do zbiorów Muzeum w Piotrkowie Tryb. został przekazany przez mieszkańca wsi Lubień, gm. Rozprza wczesnośredniowieczny grot włóczni. Zabytek został odkryty na leśnym dukcie (Ryc. 1) w odległości 900 m na północny-wschód od centrum cmentarzyska w Lubieniu. Stan zachowania grotu jest zły. Zabytek znajdował się tuż przy powierzchni gruntu. Jego lokalizacja w tym miejscu jest być może związana z pracami ziemnymi z 1970 r., podczas których doszło do odkrycia i częściowego zniszczenia centralnej części nekropolii w Lubieniu (Ryc. 2). Zniszczono wówczas około 35% powierzchni cmentarza, związanej – jak wynika z analizy przestrzenno-chronologicznej – z fazą inicjalną całego założenia grzebalnego (z 1 ćwierci XI w.).
Żelazny grot włóczni ma lancetowaty liść, w przekroju poprzecznym płasko-soczewkowaty (Ryc. 4). Żeberko jest lekko wyodrębnione i widoczne tylko z jednej strony liścia, co może być spowodowane korozją, podobnie jak w przypadku przykrawędnych ubytków liścia. Tuleja grotu o przekroju sześciokątnym, choć nie jest to cecha wyraźnie zarysowana równomiernie zwęża się ku górze i została połączona „na zakładkę”. Jej dolna krawędź uległa częściowemu zniszczeniu. Nie stwierdzono otworów na nity. Omawiany grot włóczni reprezentuje typ IV w klasyfikacji A. Nadolskiego (1954). Obejmuje on okazy średnich rozmiarów (nieprzekraczających 30 cm długości, często krótszych – poniżej 20 cm), krępe, o stosunkowo długiej tulei. Dolne krawędzie sercowatego liścia są zatępione na krótkim odcinku. Groty tego rodzaju prawdopodobnie służyły w walce przeciwko przeciwnikowi nieposiadającemu osłony ciała. Wykazywały się niewielką siłą penetracji, rekompensowaną znaczną powierzchnią rażącą. W identyfikacji grotów typu IV typu można posłużyć się proporcją maksymalnej szerokości liścia do jego długości, która nie powinna być większa niż 1:2.
Groty włóczni typu IV są rzadko (30 egz.) notowane na terenie ziem polskich. Okazy o takiej formie znane są głównie z cmentarzysk, przede wszystkim z XI w., ewentualnie jeszcze na początku XII w. Grupują się one w przede wszystkim na terenie Mazowsza, zwłaszcza jego północnej części (Ryc. 5). Niewielkie skupisko wyznaczają cztery okazy znane z Wielkopolski, zaś na pozostałym obszarze występują tylko pojedyncze znaleziska (Kujawy, Polska centralna, Małopolska). Groty typu IV sporadycznie notowane są także poza Polską. Można wskazać na XI- wieczne (rzadziej z XI-XII w.) przykłady z dawnej Rusi i wschodniej części basenu Morza Bałtyckiego. Nieco liczniej występowały one na terenie północnych Niemiec, zwłaszcza w Meklemburgii-Pomorze Przednie i Szlezwik-Holsztyn.
Przyjmując, że pierwotnie odkryty grot włóczni stanowił element wyposażenia jednego ze zniszczonych grobów odkrytych w 1970 roku możemy mówić o kolejnym kroku do odzyskania utraconych wówczas materiałów. Daje to nadzieję na dalsze odkrycia, czemu służyć ma planowana prospekcja rejonu cmentarzyska.
REFERENCJE (36)
1.
ANDERS J. 2013: Früh- und hochmittelalterliche Flussfunde in Norddeutschland. Das Material aus Peene, Recknitz, Tollense und Trebel und seine siedlungsgeschichtliche Einbindung, Studien zur Archäologie Europas 19, Bonn.
2.
BANASIEWICZ P. 2006: Zabytki wczesnośredniowieczne w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Płocku (kolekcja Franciszka Tarczyńskiego), Warszawa [mps pracy magisterskiej na Wydziale Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, kopia w Muzeum Diecezjalnym w Płocku].
3.
DROZD A. 2006: Historia badań i stan opracowania materiałów źródłowych, [w:] W. Chudziak (red.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), Mons Sancti Laurentii 3, Toruń, 13–25.
4.
GAERTE W. 1929: Urgeschichte Ostpreußens, Königsberg.
5.
GĄSSOWSKI J. 1950: Cmentarzysko w Końskich na tle zagadnienia południowej granicy Mazowsza we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne” II, 71–175.
6.
GORLIŃSKA D. ET ALII 2015: G. Gorlińska, S. Suchodolski, M. Bogucki, P. Ilisch, D. Malarczyk, T. Nowakiewicz, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Masowien, Podlachien und Mittelpolen, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar III, Warszawa.
7.
KIRPIČNIKOV A.N. 1966: Drevnerusskoe oružiye 2. Kop'â, sulicy, boevye topory, bulavy, kisteni IX–XIII vv., Arheologiâ SSSR E1-36, Moskva-Leningrad.
8.
KORDALA T. 2006: Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego 5, Łódź.
9.
KUBIAK S. 1998: Znaleziska monet z lat 1146–1500 z terenu Polski. Inwentarz, Poznań.
10.
KURASIŃSKI T., SKÓRA K. 2012: Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź.
11.
KURASIŃSKI T., SKÓRA K. (w druku): Podstawy datowania i początki najstarszej fazy cmentarzyska w Lubieniu, [w:] D. Błaszczyk (red.), Początki obrządku szkieletowego na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowieczu, Warszawa.
12.
LECIEJEWICZ L., ŁOSIŃSKI W. 1960: Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Młodzikowie w pow. średzkim, „Fontes Archaeologici Posnanienses” XI, 104–165.
13.
LENARCZYK L. 1991: Wczesnośredniowieczny grot włóczni z Sejn, woj. suwalskie, „Rocznik Białostocki” XVI, 481–483.
14.
LIWOCH R. 2014: Wczesnośredniowieczny grób kamienny z importem ruskim w Siemienicach nad Bzurą (gm. Krzyżanów, pow. kutnowski, woj. łódzkie), „Naukovì studìï” 7, 323–334.
15.
MICHNIEWICZ M. 2012: Uwagi botanika o resztkach roślinnych z grobów z cmentarzyska w Lubieniu, pow. piotrkowski, [w:] T. Kurasiński, K. Skóra, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź, 333–338.
16.
NADOLSKI A. 1954: Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis 3, Łódź.
17.
RAUHUT L. 1971: Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne” I, 435–656.
18.
RAUHUT L., DŁUGOPOLSKA L. 1973: Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Łączynie Starym, pow. Przasnysz, „Wiadomości Archeologiczne” XXXVII/3 (1972), 320–393.
19.
RUTKOWSKI L. 1906: Cmentarzyska rzędowe w Rostkowie, Strzeszewie, Wierzbicy, Żachowie, Blichowie i Rogowie badane przez ś. p. Franciszka Tarczyńskiego, „Światowit” VII, 39–43.
20.
SANKIEWICZ P. 2018a: Katalog broni drzewcowej, [w:] P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecz i Grzybowa, Biblioteka Studiów Lednickich XXXVIII, seria B 1: Fontes 1, Lednica, 147–215.
21.
SANKIEWICZ P. 2018b: Uzbrojenie ochronne i broń drzewcowa w zbiorach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. [w:] P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego. Giecza i Grzybowa, Biblioteka Studiów Lednickich XXXVIII, seria B 1: Fontes 1, Lednica, 27–32.
22.
SCHOKNECHT U. 1969: Ein Fund mittelalterlicher Waffen von Levetzow, Kreis Wismar, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 1967, 283–304.
23.
SOLECKI R. 2018: Cmentarzyska wilanowskie w okresie od średniowiecza po nowożytność, Warszawa.
24.
STRZYŻ P. 2006: Uzbrojenie we wczesnośredniowiecznej Małopolsce, Acta Archaeologica Lodziensia 52, Łódź.
25.
SUCHODOLSKI S. 2012: Monety z cmentarzyska w Lubieniu, gm. Rozprza, pow. piotrkowski, woj. łódzkie, [w:] T. Kurasiński, K. Skóra, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź, 351–356.
26.
ŚWIĄTKIEWICZ P. 2002: Uzbrojenie wczesnośredniowieczne z Pomorza Zachodniego, Acta Archaeologica Lodziensia 48, Łódź.
27.
TARCZYŃSKI F. 1900: Groby rzędowe kamienne w pow. Płockim, „Światowit” II, 19–27.
28.
TOKARSKI W. 2000: Militaria – broń miotająca, obuchowa i drzewcowa, oraz elementy rzędu końskiego i oporządzenia jeździeckiego, [w:] Z. Kurnatowska (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, tom I: Mosty traktu gnieźnieńskiego, Biblioteka Studiów Lednickich V, Lednica-Toruń, 77–103.
29.
TUCHOLSKI A. 2003: Remiza pełna skarbów – ekspozycje archeologiczne ze zbiorów Bronisława Majorkiewicza, „Korzenie. Mała Ojczyzna – przyroda – kultura” 10 (34), 2–3.
30.
WIKLAK H. 1960: Cmentarzysko z XII i XIII w. w Poddębicach, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 5, 183–207.
31.
WILKE G. 2000: Analiza chronologiczno-przestrzenna struktur palowych i próba rekonstrukcji mostu, [w:] Z. Kurnatowska (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, tom I: Mosty traktu gnieźnieńskiego, Biblioteka Studiów Lednickich V, Lednica-Toruń, 57–71.
32.
WILKE G. 2009: Archäologische Unterwasserforschungen an der spätslawischen Brücke der Insel Olsborg, Kreis Plön, [w:] U. von Müller, S. Kleingärtner, F. Huber (red.), Zwischen Nord- und Ostsee 1997–2007. Zehn Jahre Arbeitsgruppe für maritime und limnische Archäologie (AMLA) in Schleswig-Holstein, Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie 165, Bonn, 129–142.
33.
WILKE G. 2014a: Militaria – broń drzewcowa. Analiza formalno-typologiczna, [w:] A. Kola, G. Wilke (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, tom II: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986–2003), Kraków, 95–134.
34.
WILKE G. 2014b: Analiza chronologiczno-przestrzenna struktur palowych mostu „poznańskiego” i próba jego rekonstrukcji, [w:] A. Kola, G. Wilke (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, tom II: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986–2003), Kraków, 41–68.
35.
WILKE G. 2018: Groty broni drzewcowej z Ostrowa Lednickiego, [w:] P. Sankiewicz, A.W. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecz i Grzybowa, Biblioteka Studiów Lednickich XXXVIII, seria B 1: Fontes 1, Lednica, 33–87.
36.
WÓJCIKOWIE E. I A. 1973: Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lubieniu, pow. Piotrków Trybunalski. (Sprawozdanie z badań prowadzonych w 1971 r.), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 20, 63–201.