DISCOVERIES
New materials of the Wielbark Culture in the Iława Lakeland - Jawty Wielkie, Iława County
1
Zakład Archeologii Europy Starożytnej, Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa
Submission date: 2020-10-03
Final revision date: 2020-10-26
Acceptance date: 2021-03-20
Publication date: 2021-12-20
Wiadomości Archeologiczne 2021;LXXII(72):179-193
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
The site at Jawty Wielkie, located in the Iława Lakeland in northern Poland (Fig. 1), was discovered in May 2015. A search carried out with the use of metal detectors yielded 50 copper-alloy artefacts (including 25 brooches, 11 bracelets, five belt buckles, two strap-ends and a spur) and an iron razor (Figs. 4–9). The finds were transferred to the collection of the Museum of Warmia and Masuria in Olsztyn. Some of the artefacts bear traces of burning; on several objects, traces of intensely black earth and charcoal have been preserved. These traces, as well as the structure of the discovered artefact assemblage, indicate that the site was used as a cemetery.
The vast majority of the artefacts date to the Roman Period and the early phase of the Migration Period. At that time, the area of the Iława Lakeland belonged to the so-called zone D of the Wielbark Culture settlement. The oldest confidently dated artefact is a fibula of type A.III.53 (Fig. 4:1), which is a marker of phase B1b. What is interesting is that, until now, no brooches of this type were known from the area in question. Zone D was thought to not have been settled until stage B2b, however, the aforementioned brooch as well as the recently published, similarly dated finds from Bajdy, Przezmark and Zawada (A. Cieśliński 2020) indicate that the penetration of the Iława Lakeland by the people of the Wielbark Culture began earlier, in stage B1. The youngest artefact in the assemblage is a beak-shaped strap-end (Fig. 6:32), indicating that the cemetery was (continuously?) used until the early phase of the Migration Period. While the iron razor has analogies in the material of the Oksywie Culture from the Late Pre-Roman Period, no sites of this culture are known from the vicinity of Jawty Wielkie.
In the northern part of the site, there is a group of small hills with a fairly regular, round bases, which resemble barrow mounds in shape and size (Fig. 10). Although the characteristics of these “tumuli” indicate that they are most similar to the mounds known from Wielbark culture cemeteries, it cannot be ruled out that they were built earlier – in the later phases of the Bronze Age or in the Early Iron Age. It is only possible to reject their later, early medieval provenance. The issue can only be resolved via archaeological excavations.
REFERENCES (69)
1.
ALMGREN O. 1923: Studien über Nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig2.
2.
ANDRZEJOWSKI J. 1994: Powiązania kultur przeworskiej i wielbarskiej w świetle znalezisk bransolet, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura przeworska: materiały z konferencji, tom I, Lublin, 317–341.
3.
ANDRZEJOWSKI J. 1997: Cmentarzysko kultury przeworskiej w Todzi, gmina Kadzidło, województwo Ostrołęckie, stanowisko 2, „Wiadomości Archeologiczne” LIII/2 (1993–1994), 101–126.
4.
ANDRZEJOWSKI J. 1998: Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica V, Kraków.
5.
ANDRZEJOWSKI J. 2019: The Gothic migration through Eastern Poland – the archaeological evidence, [w:] A. Cieśliński, B. Kontny (red.), Interacting Barbarians. Contacts, Exchange and Migrations in the First Millennium AD, Neue Studien zur Sachsenforschung 9, Warszawa-Braunschweig-Schleswig, 225–237.
6.
ANDRZEJOWSKI J., BURSCHE A. 1987: Archeologia biblioteczna. Cmentarzyska kultury wielbarskiej w Krośnie stanowisko 1 i w Wielbarku, woj. elbląskie, [w:] A. Pawłowski (red.), Badania archeologiczne w woj. elbląskim w latach 1980–1983, Malbork, 233–277.
7.
ANDRZEJOWSKI J., CIEŚLIŃSKI A. 2007: Germanie i Bałtowie u schyłku starożytności. Przyjazne związki czy wrogie sąsiedztwo?, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Warszawa, 279–319.
8.
BOKINIEC E. 2008: Kultura oksywska na ziemi chełmińskiej w świetle materiałów sepulkralnych, Toruń.
9.
CHILIŃSKA-FRÜBOES A. 2017: Zapinki oczkowate serii pruskiej z terenu kultury Dollkeim-Kovrovo, „Wiadomości Archeologiczne” LXVIII, 45–106.
10.
CHILIŃSKA-FRÜBOES A., KONTNY B. 2018: Po jantar! Rzymski trop w dalekim kraju albo raz jeszcze o znaleziskach z dawnego Ilischken, „Światowit” XIII–XIV (LIV–LV) fasc. A/B (2015–2016), 73–106.
11.
CIEŚLIŃSKI A. 2007: Specyfika badań nad kulturą wielbarską w dorzeczach Łyny, Pasłęki i górnej Drwęcy na przykładzie cmentarzyska w Pupkach, pow. olsztyński, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk, 273–292.
12.
CIEŚLIŃSKI A. 2010: Kulturelle Veränderungen und Besiedlungsabläufe im Gebiet der Wielbark-Kultur an Łyna, Pasłęka und oberer Drwęca, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte NF 17, Berlin.
13.
CIEŚLIŃSKI A. 2014a: Kopce kultury wielbarskiej z Mazowsza i Podlasia a tzw. typ rostołcki – próba nowego spojrzenia na związki cmentarzysk kurhanowych z północnej i wschodniej Polski, „Wiadomości Archeologiczne” LXV, 45–94.
14.
CIEŚLIŃSKI A. 2014b: System informacji geograficznej (GIS) dla cmentarzyska kultury wielbarskiej w Babim Dole-Borczu, pow. kartuski, [w:] J. Andrzejowski (red.), IN MEDIO POLONIAE BARBARICAE. Agnieszka Urbaniak in memoriam, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina III, Warszawa, 45–64.
15.
CIEŚLIŃSKI A. 2020: Prowincjonalnorzymska zapinka Almgren 236c z Bajd w pow. iławskim – jeden z najstarszych śladów penetracji Pojezierza Iławskiego przez ludność kultury wielbarskiej, „Wiadomości Archeologiczne” LXXI, 359–368.
16.
CIEŚLIŃSKI A., HOFFMANN M.J., SOBIERAJ J. 2015: Dwa dziobowate okucia końca pasa z południowo-zachodnich Mazur i ziemi lubawskiej, B. Kontny (red.), Ubi tribus faucibus fluenta Vistulae fluminis ebibuntur. Jerzy Okulicz-Kozaryn in memoriam, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 11Warszawa, 115–122.
17.
CIEŚLIŃSKI A., KASPRZAK A. 2009: Ciekawy aspekt obrządku pogrzebowego kultury wielbarskiej w Nowym Łowiczu, pow. drawski. Groby wtórne na przykładzie kurhanu 26, [w:] A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński (red.), XVI Sesja Pomorzoznawcza, 22–24. 11. 2007 r. Szczecin, część I: Od okresu kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, Acta Archaeologica Pomoranica III, Szczecin, 179–194.
18.
CIEŚLIŃSKI A., RAU A. 2017: Ermland und Oberland in der späten römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im Licht neuer Erwerbungen des Museums für Ermland und Masuren in Olsztyn, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), ORBIS BARBARORUM. Studia ad archaeologiam germanorum et baltorum temporibus Imperii Romani pertinentia Adalberto Nowakowski dedicata, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig, 327–342.
20.
EGGERS H.J., STARY P.F. 2001: Funde der Vorrömischen Eisenzeit, der Römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Pommern, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns 38, Lübstorf.
21.
GINALSKI J. 1991: Ostrogi kabłąkowe kultury przeworskiej. Klasyfikacja typologiczna, „Przegląd Archeologiczny” 38, 53–84.
22.
HAFTKA M. 1975: Słowiańskie groby w Puszczy Sztumskiej, „Jantarowe Szlaki” XVIII/ 4 (142), 41–42.
23.
HAUPTMANN T. 1998: Studien zu den Dreisprossenfibeln, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wünsdorf [2002], 159–173.
24.
HEYM W. 1939: Der ältere Abschnitt der Völkerwanderungszeit auf dem rechten Ufer der unteren Weichsel, „Mannus” 31, 3–28.
25.
HOFFMANN M.J. 1999: Źródła do kultury i osadnictwa południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie 177, Olsztyn.
26.
HOFFMANN M.J. 2000: Kultura i osadnictwo południowo-wschodniej strefy nadbałtyckiej w I tysiącleciu p.n.e., Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie 191, Olsztyn.
27.
JASKANIS J. 2012: Wodzowskie kurhany kultury wielbarskiej na Podlasiu, Białystok.
28.
KOKOWSKI A. 1993: Gródek nad Bugiem. Cmentarzysko grupy masłomęckiej, część I–III, Lublin.
30.
KUNOW J. 1998: Die Hauptserie der Augenfibeln: Gruppe III, Fig. 45–54, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.––28. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wünsdorf [2002], 93–118.
31.
MACHAJEWSKI H. 1998: Die Fibeln der Gruppe V, Serie 8, im östlichen Teil Mitteleuropas, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 Kleinmachnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wünsdorf [2002], 187–196.
32.
MADYDA-LEGUTKO R. 1987: Die Gürtelschnallen der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360 (1986), Oxford.
33.
MADYDA-LEGUTKO R. 2011: Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Kraków.
34.
MĄCZYŃSKA M. 2011: Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission” 90 (2009), 7–481.
36.
NATUNIEWICZ-SEKUŁA M. 2017: The Craft of the Goldsmith in Wielbark Culture in the Light of the Finds from the Cemetery at Weklice, Elbląg Commune and Other Necropolis of Roman Period from Elbląg Heights. Technological Studies of Selected Aspects, „Sprawozdania Archeologiczne” 69, 185–233.
37.
NATUNIEWICZ-SEKUŁA M. 2020: Złotnictwo społeczności kultury wielbarskiej ze szczególnym uwzględnieniem wybranych zabytków z cmentarzyska w Weklicach, Warszawa.
38.
NATUNIEWICZ-SEKUŁA M., OKULICZ-KOZARYN J. 2011: Weklice. A Cemetery of the Wielbark Culture on the Eastern Margin of Vistula Delta (Excavations 1984–2004), Monumenta Archaeologica Barbarica XVII, Warszawa.
39.
NOWAKOWSKI W. 1989: Kultura wielbarska a zachodniobałtyjski krąg kulturowy, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim 2, Lublin, 143–159.
40.
NOWAKOWSKI W. 2013: Masuren in der Römischen Kaiserzeit. Auswertung der Archivalien aus dem Nachlass von Herbert Jankuhn, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete 12, Neumünster.
41.
OKULICZ Ł. 1970: Kultura kurhanów zachodniobałtyjskich we wczesnej epoce żelaza, Wrocław.
42.
PIETRZAK M. 1999: Narzędzia do krzesania ognia z Opalenia, pow. tczewski, [w:] A. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 299–306.
43.
PROCHOWICZ R. 2005: Znalezisko dziobowatego okucia końca pasa z Przeradowa, pow. makowski, „Wiadomości Archeologiczne” LVII (2004– –2005), 73–79.
44.
REDŽIĆ S. 2007: Nalazi rimskih fibula na nekropolama Viminacijuma, Arheologija i prirodne nauke. Posebna izdanja 2, Belgrad.
45.
SCHINDLER R. 1940: Die Besiedlungsgeschichte der Goten und Gepiden im unteren Weichselraum auf Grund der Tongefäße, Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 6, Leipzig.
46.
SCHUSTER J. 2006: O późnych zapinkach kapturkowych (A II 41), „Wiadomości Archeologiczne” LVIII, 101–120.
47.
SCHUSTER J. 2018a: Ab Oceano – Ein Beitrag zur Besiedlungsgeschichte der Küste Vorpommerns während der römischen Kaiserzeit, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mecklenburg-Vorpommerns 53, Schwerin.
48.
SCHUSTER J. 2018b: Czarnówko, stan. 5. Osiem grobów okazałych – narodziny nowych elit w II wieku po Chr. w basenie Morza Bałtyckiego, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina VIII, Lębork-Warszawa.
49.
SKORUPKA T. 2001: Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III w. n.e.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego II: Wielkopolska, cz. 3, Poznań.
50.
SKÓRA K. 2010: Intruz w kurhanie? O pochówkach wtórych w obrzędowości pogrzebowej kultury wielbarskiej i przeworskiej, [w:] K. Skóra, T. Kurasiński (red.), Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, Acta Archaeologica Lodziensia 56, Łódź, 27–43.
51.
STROBIN A. 2015: Die Oksywie-Kultur – Forschungsstand und Stand der Quellenerschließung, [w:] S. Wefers et alii (red.), Waffen – Gewalt – Krieg. Beiträge zur Inter-nationalen Tagung der AG Eisenzeit und des Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego – Rzeszów 19.–22. September 2012, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 79, Langenweißbach, 317–326.
52.
STROBIN A., STROBIN J. 2018: Uwagi na temat produkcji bransolet taśmowatych i zapinek A.95 zdobionych foliami z metali szlachetnych na przykładzie zabytków z grobu kultury wielbarskiej w Brzynie, stan. 7, pow. pucki, [w:] B. Niezabitowska-Wiśniewska et alii (red.), Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin, tom I, Lublin, 138–156.
53.
SZELA A. 2015: Nietypowa sprzączka z Siemiątkowa. Wyrób lokalny czy import bałtyjski?, „Wiadomości Archeologiczne” LXVI, 334–337.
54.
SZYMAŃSKI P. 2013: Z badań nad chronologią i zróżnicowaniem kulturowym społeczności Mazur w późnej starożytności i u progu wczesnego średniowiecza, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 9, Warszawa.
55.
TUSZYŃSKA M. 2005: Ulkowy. Cmentarzysko kultury wielbarskiej na Pomorzu Gdańskim (Badania na trasie autostrady A 1 Gdańsk – Toruń), Gdańsk.
56.
WADYL S. 2016: Naprom, powiat Ostróda (Gross Nappern, Kr. Osterode). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w świetle danych archiwalnych, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2016/1 (291), 3–10.
57.
WADYL S. 2019: Studia nad kształtowaniem się pogranicza pomorsko- i mazowiecko-pruskiego we wczesnym średniowieczu, Olsztyn.
59.
WALUŚ A. 1992: Cmentarzysko kurhanowe w Piórkowie, woj. elbląskie, w świetle prac wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 1984–1987, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 2, Warszawa, 39–52.
60.
WALUŚ A., KOWALEWSKA B. 1999: Kurhan I i II z cmentarzyska w Stolnie, gm. Miłakowo, woj. warmińsko-mazurskie, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages 1, Warszawa.
61.
WOIŃSKA M. 2015: Wyroby żelazne z obszaru osadnictwa kultury wielbarskiej (Część 1. Analiza), mps dysertacji w archiwum Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
62.
WOŁĄGIEWICZ R. 1966: Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Warszkowie, pow. Sławno, „Materiały Zachodniopomorskie” XI (1965), 179–280.
64.
WOŁĄGIEWICZ R. 1981a: Kultura wielbarska – problemy interpretacji etnicznej, [w:] T. Malinowski (red.), Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk, 79–106.
65.
WOŁĄGIEWICZ R. 1981b: Kultura oksywska i wielbarska (faza lubowidzka), Prahistoria ziem polskich V, 135–178.
66.
WOŁĄGIEWICZ R. 1993: Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin.
67.
WOŁĄGIEWICZ R. 1995: Lubowidz. Ein birituelles Gräberfeld der Wielbark-Kultur aus der Zeit vom Ende des 1. Jhs. v.Chr. bis zum Anfang des 3. Jhs. n.Chr., Monumenta Archaeologica Barbarica I, Kraków.
68.
WÓJCIK T. 1982: Pomorskie formy bransolet wężowatych z okresu rzymskiego, „Materiały Zachodniopomorskie” XXIV (1978), 35–113.
69.
ŻÓRAWSKA A. 2000: Cmentarzyska płaskie grupy zachodniomazurskiej kultury kurhanów zachodniobałtyjskich, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 6, Warszawa, 9–107.
Share
RELATED ARTICLE
| ISSN: | 0043-5082 |
We process personal data collected when visiting the website. The function of obtaining information about users and their behavior is carried out by voluntarily entered information in forms and saving cookies in end devices. Data, including cookies, are used to provide services, improve the user experience and to analyze the traffic in accordance with the Privacy policy. Data are also collected and processed by Google Analytics tool (more).
You can change cookies settings in your browser. Restricted use of cookies in the browser configuration may affect some functionalities of the website.
You can change cookies settings in your browser. Restricted use of cookies in the browser configuration may affect some functionalities of the website.
