PL EN
MISCELLANEA
Sadłowo – nieznany typ bimetalicznych szpil kultury pomorskiej
 
Więcej
Ukryj
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, ul. Długa 52 «Arsenał», PL 00-241 Warszawa
 
 
Data nadesłania: 08-05-2020
 
 
Data ostatniej rewizji: 11-05-2020
 
 
Data akceptacji: 26-05-2020
 
 
Data publikacji: 31-12-2020
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2020;LXXI(71):239-250
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Dress fasteners with no known analogies in other cultural units appeared in the Pomeranian Culture at the end of Hallstatt Period D. Only their most impressive examples (brooches of the Tłukomy and Wymysłowo-Wróblewo types) drew the attention of researches and were further examined. Other regional forms of brooches and pins remain undescribed, including pins with iron shafts and bronze conical heads with concave bases and side surfaces decorated with transverse grooves. I refer to such objects as pins of the Sadłowo type. There are four known examples of pins of this type: from Sadłowo, Rypin County (Fig. 1, 2, 3:3), Kalisz-Majków, Kalisz County (Fig. 3:1), Nowe Borówko, Kościan County (Fig. 3:2), and Krusze-Osiek, Świecie County (Fig. 4). Three of them have been uncovered as a result of a search queries in the museums in Poznań, Płock and Warsaw (Fig. 3). The fourth pin, previously stored in the collection of the then Westpreußisches Provinzial-Museum in Gdańsk, was lost during the WWII. It has been identified thanks to the drawings preserved in the archives of Carl-Axel Moberg (Fig. 4:1) and Józef Kostrzewski (Fig. 4:2). Finds of the Sadłowo-type pins are scattered on the edges of the range of occurrence of bimetallic pins with conical heads (Fig. 5). The pins differ in secondary features. The specimens from Sadłowo and Krusze-Osiek have smaller heads with distinct tops. The heads of the pins from Nowe Borówko and Kalisz-Majków are larger, and their tops are not expanded; they also have clearer grooves on lateral surfaces. The differences may indicate that the pins were manufactured in workshops of two different groups of the Pomeranian Culture population. Based on the examination of contexts of the finds and stylistic analysis, the pin from Nowe Borówko should be considered the oldest example of Sadłowo-type pins. It was discovered in a multi-urn grave, which also contained fragments of pins of the Mrowino type and fragments of pectoral rings, i.e., elements of objects typical of phase HaD. The remaining pins are probably younger – they were found at cemeteries from which pins characteristic of the Late Pre-Roman Period are also known41.49. The shape of the heads of Sadłowo-type pins, resembling tutuli, finds numerous analogies in dress fasteners from the Early Iron Age in Central Europe53.54.61.62. In particular, it applies to feet of brooches of Grabonóg-Grzmiąca64 and Wymysłowo-Wróblewo67.68 types from the early LTA phase, characteristic of the Pomeranian Culture. Knobs of similar shape can also be found on a brooch with cross-shaped bow from Konin69 and a pin from Janowiec Wielkopolski66, dated to the end of phase HaD and the beginning of the Late Pre-Roman Period. Ultimately, it can be assumed that the Sadłowo-type pins from Nowe Borówko and Kalisz-Majków date to the transition between phases HaD and LTA, while pins from Sadłowo and Krusze-Osiek date to LTA. Sadłowo-type pins belong to a group of original dress fasteners, which appeared in the areas covered by the expansion of the Pomeranian culture people at the end of phase HaD. It can be explained by a strong desire of this group to emphasise their distinctiveness. Similar phenomenon is known from the Jastorf culture, characterised by the same ‘migratory’ cultural model.
 
REFERENCJE (60)
1.
ANDRZEJOWSKI J., MARTENS J. 1995: The Moberg Files – Case Study Lasy, [w:] A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski (red.), Nvnc de Svebis dicendvm est... Studia archaeologica et historica Georgii Kolendo ab amicis et discipulis dicata, Warszawa, 47–67.
 
2.
BANASIEWICZ P. 2007: Zbiory Franciszka Tarczyńskiego w Muzeum Diecezjalnym w Płocku (część wczesnośredniowieczna), „Rocznik Mazowiecki” XIX, 53–68.
 
3.
DOBROGOWSKI T. 1939: Grób skrzynkowy z Niemierzyc w pow. nowotomyskim (dawn. grodziskim), „Przegląd Archeologiczny” VI/2 (1937), 268–272.
 
4.
DUKALSKI Z. 1925: Notatki archeologiczne z powiatu kaliskiego, „Przegląd Archeologiczny” II/3 (1924), 312.
 
5.
DURCZEWSKI D., ŚMIGIELSKI W. 1970: Materiały do osadnictwa ludności kultury łużyckiej w Wielkopolsce. Część III, „Fontes Archaeologici Posnanienses” XX (1969), 46–105.
 
6.
DZIĘGIELEWSKI K. 2017: Late Bronze and Early Iron Age communities in the northern part of the Polish Lowland (1000–500 BC), [w:] U. Bugaj (red.), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle Ages 3: 2000–500 BC, Warszawa, 296–340.
 
7.
DZIĘGIELEWSKI K., GARBACZ-KLEMPKA A., TUNIA K. 2019:.
 
8.
Nietypowy okaz w nietypowym miejscu. Pierścień „pomorskiego” napierśnika z wczesnej epoki żelaza ze Smolic, pow. Oświęcim (południowa Polska), [w:] L. Bendiková et alii (red.), Fragmenty času. Venované Elene Miroššayovej k 70. narodeninám, „Študijné zvesti archeologického ústavu SAV” – Suppl. 1 – 2019, 127–138.
 
9.
DZIÓBEK A. 2009: Cmentarz majkowski w Kaliszu, „Rocznik Kaliski” XXXV, 103–124.
 
10.
FUDZIŃSKI M. 2014: Dzieje badań Muzeum Archeologicznego w Gdańsku nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza na Pojezierzu Kaszubskim, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Z dziejów badań archeologicznych na Pomorzu Wschodnim, Gdańsk, 339–375.
 
11.
GEDL M. 1993: Zapinki krzyżowe w kulturze pomorskiej, [w:] F. Rożnowski (red.), Miscellanea archaeologica Thaddaeo Malinowski dedicata, Słupsk-Poznań, 153–165.
 
12.
GEDL M. 2004: Die Fibeln in Polen, Prähistorische Bronzefunde XIV/10, Stuttgart.
 
13.
GŁOGOWSKI Z. 1985: Cmentarzyska ludności kultury pomorskiej z rejonu dorzecza rzeki Główna, „Fontes Archaeologici Posnanienses” XXXIV (1982–1985), 50–65.
 
14.
GRYGIEL M. 2018: Chronologia przemian kulturowych w dobie starszego i młodszego okresu przedrzymskiego na Niżu Polskim, Łódź.
 
15.
GRYGIEL R. 2019: Dalsze przemiany osadnicze i kulturowe we wczesnej epoce żelaza, [w:] M. Grygiel, R. Grygiel, W. Stasiak, Gola pod Jaraczewem w pradziejach, Biblioteka Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego 40, Łódź, 119‒136.
 
16.
HAHUŁA K. 1988: Kultura wielbarska na Ziemi Dobrzyńskiej, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim I, Lublin, 87–103.
 
17.
HEYNOWSKI R. 2016: Fibeln: Erkennen – Bestimmen – Beschreiben, Bestimmungsbuch Archäologie 1, München.
 
18.
JACOBI G. 1969: Die Frühlaténezeitliche Tutulusnadeln vom Dünsberg, [w:] O.H. Frey (red.), Marburger Beiträge zur Archäologie der Kelten. Festschrift für Wolfgang Dehn, „Fundberichte aus Hessen” Beiheft I, Wiesbaden, 69–84.
 
19.
KACZMAREK J.E. 1996: Organizacja badań i ochrony zabytków w Poznaniu (1720 – 1958), Biblioteka Fontes Archaeologici Posanienses, Poznań.
 
20.
KACZMAREK M., WAWRZYNIAK M. 2017: Two Fibulae from the Early Iron Age Found out of Context in Eastern Wielkopolska, „Analecta Archaeologica Ressoviensia” 11, 261––274.
 
21.
KACZYŃSKI B. 2015: Remarks on disc-headed pins of the Pomeranian culture, „Novensia” 26, 25–42.
 
22.
KACZYŃSKI B. 2017: Ponownie odkryta szpila z tarczowatą główką z Siedlimowa, pow. mogileński, „Wiadomości Archeologiczne” LXVIII, 240–247.
 
23.
KACZYŃSKI B. 2018a: Zu den Scheibenkopfnadeln der Pommerschen Kultur, [w:] M. Trefný (red.), Early Iron Age in Central Europe. Proceedings of the conference held on the 2nd–4th of July 2015 in Hradec Králové, Czech Republic, Hradec Králové, 266–281.
 
24.
KACZYŃSKI B. 2018b: Szpile pomorsko-kloszowego kręgu kulturowego. Tomy 1–3, mps dysertacji doktorskiej na Wydziale Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
 
25.
KACZYŃSKI B. 2019: Kolekcja zabytków archeologicznych Jana Kasprowicza w świetle kartoteki Józefa Kostrzewskiego, „Ziemia Kujawska” XXVII, 49–70.
 
26.
KEILING H. 2009: “Jastorf” – Ein Kulturbegriff im Wandel, [w:] W. Budesheim, H. Keiling, Die Jastorf-Kultur. Forschungsstand und kulturhistorische Probleme der vorrömischen Eisenzeit, Beitrage für Wissenschaft und Kultur 9, Wentorf bei Hamburg, 7–40.
 
27.
KEILING H. 2010: Ein Steinkreis mit Urnenfriedhof der vorrömischen Eisenzeit in der Netzebander Heide bei Greifswald, BMJ 57 (2009), 93–170.
 
28.
KERSTEN W. 1942: Gräberfeld wird freigelegt. Ein neuer Zeuge germanischer Besiedlung, „Ostdeutscher Beobachter” 148A z 31 maja 1942.
 
29.
KOPIASZ J., NOWACZYK S., SEIDEL I. 2015: Nowe odkrycia grobowców kultury pomorskiej na południowo-wschodnich Pałukach, [w:] S. Nowaczyk, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), IV sprawozdanie biskupińskie, Biskupin, 171–191.
 
30.
KORDALA T. 2000: Z dziejów badań archeologicznych na Mazowszu Płockim, Płock.
 
31.
KOSTRZEWSKI B. 1960: Osadnictwo okolic Kalisza od czasów najdawniejszych do okresu środkowolateńskiego, [w:] A. Gieysztor, K. Dąbrowski (red.), Osiemnaście wieków Kalisza. Studia i materiały do dziejów miasta Kalisza i regionu kaliskiego, tom I, Poznań, 11–28.
 
32.
KOSTRZEWSKI J. 1919: Przyczynki do poznania kultury grobów skrzynkowych wczesnej epoki żelaznej, „Przegląd Archeologiczny” I/3–4, 112–137.
 
33.
KOSTRZEWSKI J. 1920: Dział przedhistoryczny muzeum ziemi kaliskiej w Kaliszu, „Wiadomości Archeologiczne” V/3–4, 207–212.
 
34.
KOSTRZEWSKI J. 1923: Wielkopolska w czasach przedhistorycznych, Poznań.
 
35.
KOSTRZEWSKI J. 1970: Z mego życia. Pamiętnik, Wrocław.
 
36.
KOWALEWSKI T. 1908: Spis inwentarza przedmiotów archeologicznych i pamiątek historycznych Franciszka Tarczyńskiego, oddanych rejentalnie w 1900 roku Ks. Tomaszowi Kowalewskiemu, Kanonikowi Katedry Płockiej, i przez tegoż ofiarowanych Muzeum Djecezjalnemu w Płocku, Płock.
 
37.
KRZYSIAK A., DZIĘGIELEWSKI K., GARBACZ-KLEMPKA A. 2017: Pierścień brązowego napierśnika z wczesnej epoki żelaza z miejscowości Dziechlino-Leśnice koło Lęborka, „Wiadomości Archeologiczne” LXVIII, 257–265.
 
38.
MACIEJEWSKI F. 1960: Wykaz nabytków Muzeum Archeologicznego w Poznaniu w latach 1940–1942, „Fontes Archaeologici Posnanienses” IX, 203–223.
 
39.
MAJEWSKI E. 1913: Sprawozdanie z działalności i rozwoju naszego Muzeum przedhistorycznego za rok 1913, „Światowit” 13, 84–90.
 
40.
MAŁYSZKO S. 2000: Powiat kaliski, Majątki Wielkopolskie VI, Szreniawa.
 
41.
MAŁYSZKO S. 2003: Zabytkowe cmentarze przy Rogatce w Kaliszu, Kalisz.
 
42.
MANSFELD G. 1973: Die Fibeln der Heuneburg 1950–1966. Ein Beitrag zur Geschichte der Späthallstattfibel, Heuneburgstudien 2 = Römisch-Germanische Forschungen 33, Berlin.
 
43.
MICHALAK A., JASZEWSKA A. 2011: Katalog zabytków metalowych, [w:] A. Jaszewska (red.), Wicina. Katalog zabytków metalowych, Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 5, Zielona Góra, 55–292.
 
44.
MORAWSKA U.M. 1984: Drukarstwo płockie do roku 1918, Płock.
 
45.
MÜLLER R. 1985: Die Grabfunde der Jastorf- und Latènezeit an unterer Saale und Mittelelbe, Veröffentlichungen des Landesmuseums für Vorgeschichte in Halle 38, Berlin.
 
46.
NAUMOWICZ E. 1963: Wykaz nabytków Muzeum Archeologicznego w Poznaniu w latach 1959–1960, „Fontes Archaeologici Posnanienses” XIII (1962), 379–385.
 
47.
NEUMANN G. 1973: Die Fibeln vom Kleinen Gleichberge bei Römhild, Abhandlungen der Sächsischen Akademie der Wissenschaften zu Leipzig, Phil.-Hist. Klasse 64/3, Leipzig.
 
48.
ORLICKA-JASNOCH J. 2013: Skarb przedmiotów brązowych i żelaznych z Bieszkowa, gm. Jasień, [w:] A. Jaszewska, S. Kałagate (red.), Wicina. Badania archeologiczne w latach 2008–2012 oraz skarb przedmiotów pochodzących z Wiciny, Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 7, Zielona Góra, 491–538.
 
49.
PABST S. 2012: Die Brillenfibeln. Untersuchungen zu spätbronze- und ältereisenzeitlichen Frauentrachten zwischen Ostsee und Mittelmeer, Marburger Studien zur Vor- und Frühgeschichte 25, Rahden/Westf.
 
50.
PETERSEN E. 1929: Die frühgermanische Kultur in Ostdeutschland und Polen, Vorgeschichtliche Forschungen 2/2, Berlin.
 
51.
ROGALSKI B. 2018: Cmentarzysko kultury jastorfskiej w Marianowie, pow. stargardzki, stan. 1, „Materiały Zachodniopomorskie NS“ XIV, 13–95.
 
52.
SCHWARTZ F.L.W. 1880: II. Nachtrag zu den „Materialien zur prähistorischen Kartographie der Provinz Posen” (Zusammenstellung der Funde und Fundorte seit Ostern 1879.), Beilage zum Programm des Königl. Friedr.-Wilhelms-Gymnasiums zu Posen 1880, Posen.
 
53.
SEYER H. 1982: Siedlung und archäologische Kultur der Germanen im Havel-Spree-Gebiet in den Jahrhunderten vor Beginn u. Z., Schriften zur Ur- und Frühgeschichte 34, Berlin.
 
54.
SPROCKHOFF E. 1956a: Jungbronzezeitliche Hortfunde der Südzone des nordischen Kreises (Periode V). Band I, Kataloge des Römisch-Germanisches Zentralmuseums 16/1, Mainz.
 
55.
SPROCKHOFF E. 1956b: Jungbronzezeitliche Hortfunde der Südzone des nordischen Kreises (Periode V). Band II, Kataloge des Römisch-Germanisches Zentralmuseums 16/2, Mainz.
 
56.
TRACHSEL M. 2004: Untersuchungen zur relativen und absoluten Chronologie der Hallstattzeit. Teil I, II, Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 104, Bonn.
 
57.
WOŁĄGIEWICZ R. 1979: Kultura pomorska a kultura oksywska, [w:] T. Malinowski (red.), Problemy kultury pomorskiej, Koszalin, 33–70.
 
58.
WOŹNIAK Z. 2010: Kontakty mieszkańców ziem polskich ze światem celtyckim u schyłku okresu halsztackiego i we wczesnym okresie lateńskim, „Przegląd Archeologiczny” 58, 39–104.
 
59.
WOŹNIAK Z. 2011: Wybrane problemy badań nad schyłkiem okresu halsztackiego oraz okresami lateńskim i przedrzymskim w Polsce, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Między kulturą pomorską a kulturą oksywską. Przemiany kulturowe w okresie lateńskim, Gdańsk, 11–38.
 
60.
WROŃSKA J. 1989: Franciszek Tarczyński jako archeolog (1933–1900), „Notatki Płockie” 34/2 (139), 27–31.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top