PL EN
ROZPRAWY
Schyłkowopaleolityczne i mezolityczne materiały krzemienne z badań powierzchniowych w międzyrzeczu Pilicy i Wisły
 
Więcej
Ukryj
1
Państwowe Muzeum Archeologiczne, ul. Długa 52, 00-241 Warszawa
 
 
Data publikacji: 31-12-2006
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2006;LVIII(58):3-63
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
This paper publishes the materials from the Late Paleolithic and Mesolithic obtained through surface surveys, mainly pre-war, from the area situated to the north of the Holy Cross Mountains, between the Pilica and Vistula rivers. The materials come from the collection of the State Archaeological Museum in Warsaw and the Archaeological and Ethnographic Museum in Łódź. This analysis covers the cores and retouched tools. The catalogue contains 116 as yet unpublished collections, of which a fragment was mentioned in the archaeological literature. The artefacts are presented in tables I–XXIX. Additionally, data were collected in the catalogue about collections known from the archaeological literature as obtained from surface surveys and excavations. A number of archaeological sites which were discovered through Polish Archaeological Record (AZP) were also signalled. In the area under discussion, archaeological study, which was carried out since the beginning of the last century, focused on two issues: the study of outcrops and the prehistoric exploitation sites of chocolate flint, and the study of the complex of Final Paleolithic and Mesolithic settlement sites around the hematite mines known as Rydno, and situated near Skarżysko-Kamienna. Field studies before WW II were carried out primarily by S. Krukowski and I. and L. Sawicki. After the war, intensive excavations were carried out in the 50ties in Rydno on the initiative of S. Krukowski, and later, in the 70ties, excavations were directed by R. Schild, both in the sector with outcrops of chocolate flint and in Rydno itself. The flint materials under study, though they are of lesser scientific value than those obtained directly through excavations, complement the overall picture of the settlement in the discussed area. 21 Final Paleolithic and 43 Mesolithic collections were distinguished. Mixed material, from both these periods, occurred at 17 sites. 26 inventories were generally dated to the Final Paleolithic and Mesolithic, or only their close chronology was suggested. 9 collections comprising mostly individual artefacts were only generally ascribed to the Stone Age (Table 1). For the inventory from Dyszów 1, concentration 1 (Pl. V:9–25) a Final Magdalenian character was suggested due to the presence of the backed bladelet (Pl. V:23). In the mixed inventory from Bawaria, two arch-backed pieces were distinguished (Pl. III:3.4), which were probably connected with the arch-backed piece technocomplex, dated to the Late Alleröd and Younger Dryas. The individual arch-backed piece from Pakosław (Pl. XVII:18) should be associated with the same complex. Most of the analysed Final Paleolithic inventories is connected with the Swiderian Culture, dated generally to the second half of the Younger Dryas. In the collections from the sites in Barycz 2 (Pls. I:5–8, II:1–7), Radom (Pl. XXIV:1–5), Ryczywół (Pl. XXV:1–8) and Kuźnia (Pls. XII, XIII) the tanged and willow-leaf Masovian points, which are the central tools of this culture, occur in a broader, typical context of opposed platform cores for blades or end--scrapers and burins, which are similar in style to those found in the Swiderian Culture. Sparse collections containing individual Masovian points come from the sites in: Lisów (Pl. XI:24), Teofilów (Pl. XXVIII:3) and Dębiny (Pl. V:3–6). In Dębiny, beside the Masovian point, also a big Lyngby point was found. Individual Masovian points were also found in the mixed collections from the sites in: Przepaść (Pl. XIX:28), Pyszna Górka (Pl. XXII:30) and Przedbórz (Pl. XIX:22). At the site in Myślakowice, a point of the Hintersee type occurred (Pl. XVI:13), which is rare in Swiderian assemblages. With the latter assemblages one should also associate the finds from the sites in Barycz 1 (Pl. I:1–4), Huta Książek (Pl. IX:16.17), Sielpia Wielka 3 (Pl. XXVI:1–3) and Suchodółka (Pl. XXVIII:1.2) which contained slim opposed platform cores for blades and individual end-scrapers and burins. In the mixed inventory from the site in Marcinków 2, there was a Grensk shouldered point (Pl. XV:3) rarely occurring at Swiderian sites of the north-eastern and central-eastern Poland. Among the numerous Mesolithic inventories, two collections: Bobki 2 (Pl. III:16–26) and Bobki 3 (Pl. III:27–37) were recognised as older, non-trapezoid assemblages of the Komornica Culture due to the presence of a few forms from the basic component of this culture. A group of Komornica artefacts occurred also at the site in Ponikwa, concentration 3 (Pl. XVIII:38.39.43–55). Elements of the younger Komornica Culture or of the Chojnice-Pieńki Culture can be distinguished in the sparse group of armatures at the site in Pakosław (Pl. XVII:18–24.27–30). The affiliation with the Janisławice Culture was suggested only for the inventory from the site in Pyszna Górka (Pl. XXIII:9–33). Janisławice points occurred also in mixed collections from the sites in Gapinin 2 (Pl. VII:19), Gaworzyn (Pl. IX:6–8), Kozia Wola (Pl.X:32) and in the Mesolithic inventory at Bobki (Pl. IV:5). The core exploitation type which is close to the one in the Janisławice Culture is represented also by the single-platform cores for blades with a flaking surface on the narrower side from the sites Sielpia Wielka 2 (Pl. XXV:32), and Przepaść (Pl. XIX:25.26). The group of Mesolithic inventories, in which scrapers and trapezes dominate, while end-scrapers are absent or few and far between, was characterised as assemblages of the Late Mesolithic. These are: Kazanów (Pl. IX:18–33), Końskie (Pl. X:19–25), Ponikwa 1 (Pl. XVIII:6–29), Pyszna Górka (Pl. XXI:1–45) and Trupień (Pl. XXIX:1–10). The analysis of the types of flint raw materials in the discussed collections of the Final Paleolithic and Mesolithic complements the general picture known on the basis of materials from the archaeological excavations (Table 2). The northern footslopes of the Holy Cross Mountains is an area at which chocolate flint dominates in assemblages. It was obtained in numerous exploitation points at the territory of its outcrops extending along the south-east axis from the vicinity of Guzów to the Kamienna valley. Among the Final Paleolithic inventories (161 items with determined the raw material) the share of different types of flint was the following: chocolate flint is 89,4%, Baltic erratic flint 5,6%, Cretaceous flint 3,6%, and Świeciechów flint 1,2%. In the river bend of the Kamienna, and in its outlet to the Vistula river, at the area of Cretaceous flint outcrops, more numerous items of this raw material occur. Among the materials from the Mesolithic (685 items with determined raw material), 61,0% of the items are made of chocolate flint, 27,4% of Baltic flint, 5,8% of Świeciechów flint, 2,3% of Jurassic flint, 1,9% of Cretaceous flint, and 0,7% of banded flint. In the Mesolithic inventories from sites situated in the basin of the Kamienna and Vistula rivers, the role of the leading flint complementing the inventories is taken by Świeciechów flint over from Baltic flint. The Final Paleolithic and Mesolithic sites are situated mostly in river valleys of the region (Fig.2). The concentration of sites is particularly visible in the area of the cities of Końskie and Radoszyce, in the area which is geographically varied: numerous streams, sands and sand dunes. The comparison of the available data suggests, that almost all sites in this area are located on dune terraces of rivers. The concentration of traces of settlements also takes place in areas of occurrence of attractive raw materials, obtained in the Final Paleolithic and Mesolithic, that is, at the territory of outcrops of chocolate flint and hematite at Rydno.
REFERENCJE (55)
1.
Cyrek, K., Uzyskiwanie i użytkowanie surowców krzemiennych w me¬zolicie, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 28, 1981, s. 5–108.
 
2.
Cyrek, K., Późnopaleolityczne obozowisko i pracownia krzemieniarska w Kochlewie, województwo sieradzkie, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 30, 1983, s. 5–146.
 
3.
Cyrek, K., Osadnictwo schyłkowopaleolityczne w Zakolu Załęczańskim doliny Warty, Łódź, 1996.
 
4.
Cyrek, M., Schyłkowopaleolityczne i mezolityczne materiały krzemienne z badań powierzchniowych nad Pilicą, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 26, 1979, s. 5–40.
 
5.
Dylikowa, A., Fazy rozwoju wydm w środkowej Polsce w schyłkowym plejstocenie, Folia Quaternaria 29, 1968, s. 119–126.
 
6.
Gieysztor-Szymczak, E., Materiały ze stanowiska „Nad Piaską” w Grzybowej Górze, woj. kieleckie (na podstawie badań z lat 1977–1978), Wiadomości Archeologiczne XLVI/1, 1981, s. 78–98.
 
7.
Ginter, B., Dwie krzemienice mezolityczne z Grzybowej Góry, pow. Starachowice (Rydno), Materiały Archeologiczne VI, 1965, s. 5–32.
 
8.
Ginter, B., Terrace sites from the Upper Paleolithic and the Mesolithic, Recherches Archéologiques 1972, 1973, s. 10–16.
 
9.
Ginter, B., Wydobywanie, przetwórstwo i dystrybucja surowców krzemiennych w schyłkowym paleolicie północnej części Europy środkowej, Przegląd Archeologiczny 22, 1974, s. 5–122.
 
10.
Jakimowicz, R., Sprawozdania z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Warszawskiego za lata 1924–1926, Wiadomości Archeologiczne X, 1929, s. 271–280.
 
11.
Jastrzębski, S., Libera, J., A Magdalenian Camp in Klementowice-Kolonia, site 20 (Province of Lublin), [w:] Advances in Paleolithic and Mesolithic Archaeology (red. J. K. Kozłowski, S. K. Kozłowski), Archaeologia Interregionalis V, Warszawa, 1984, s. 95–104.
 
12.
Kobusiewicz, M., Uwagi o rozmieszczeniu stanowisk schyłkowopaleolitycznych i mezolitycznych w zachodniej części Niziny Wielkopolskiej, Archeologia Polski XIV/2, 1969, s. 295–305.
 
13.
Kondracki, J., Geografia fizyczna Polski, Warszawa, 1980.
 
14.
Kozłowski, J. K., Stanowisko przemysłu płudzkiego w Grzybowej Górze w pow. starachowickim, Przegląd Archeologiczny 16, 1963, s. 55–74.
 
15.
Kozłowski, J. K., Kozłowski, S. K., Pradzieje Europy od XL do IV tysiąclecia p.n.e., Warszawa, 1975.
 
16.
Kozłowski, J. K., Kozłowski, S. K., Epoka kamienia na ziemiach polskich, Warszawa, 1977.
 
17.
Kozłowski, S. K., Pradzieje ziem polskich od IX do V tysiąclecia p.n.e., Warszawa, 1972.
 
18.
Krukowski, S., Sprawozdanie z działalności Państwowego Urzędu Konserwatorskiego na Okręg Warszawski Południowy, Wiadomości Archeologiczne VI, 1921, s. 156–167.
 
19.
Krukowski, S., Pierwociny krzemieniarskie górnictwa, transportu i handlu w holocenie Polski, cz. 2, Wiadomości Archeologiczne VII, 1922, s. 34–57.
 
20.
Krukowski, S., Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych na Okręg Kielecki w r. 1922, Wiadomości Archeologiczne VIII, 1923, s. 64–84.
 
21.
Krukowski, S., Paleolit, [w:] S. Krukowski, J. Kostrzewski, R. Jakimowicz, Prehistoria ziem polskich, Encyklopedia Polska, tom IV, część 1 –dział V, Kraków, 1939–1948, s. 1–117.
 
22.
Krzak, Z., Sprawozdanie z badań powierzchniowych w województwach kieleckim i lubelskim w latach 1954-1959, Sprawozdania Archeologiczne XIII, 1961, s. 29–44.
 
23.
Krzak, Z., Obozowiska łowców z epoki kamienia, Wiadomości Archeologiczne XXVII/3, 1962, s. 323–324.
 
24.
Libera, J., Późny paleolit i mezolit środkowowschodniej Polski, część 1: Analiza, Lubelskie Materiały Archeologiczne IX, Lublin, 1995.
 
25.
Libera, J., Późny paleolit i mezolit środkowowschodniej Polski, część 2: Źródła, Lubelskie Materiały Archeologiczne XI, Lublin, 1998.
 
26.
Michniak, R., Budziszewski, J., Siliceous rocks of the North-Eastern Mesozoic margin of the Holy Cross Mountains, [w:] Guide-Book of Excursion 2. Northern Footslopes of Holy Cross Mountains, VIIth International Flint Symposium Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski, 4–8 September 1995, Warsaw, 1995, s. 11–19.
 
27.
Niesiołowska-Śreniowska, E., Cyrek, K., Mezolit w Polsce środkowej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 22, 1975, s. 27–65.
 
28.
Pietras, M., Schyłkowopaleolityczna pracownia krzemieniarska z Podmalenia, m-pis pracy magisterskiej w IA UW, 1979.
 
29.
Różycki, S. Z., Plejstocen Polski środkowej, Warszawa, 1972.
 
30.
Różycki, S. Z., Nizina Mazowiecka, [w:] Geomorfologia Polski, t. 2 (red. R. Galon), Warszawa, 1972, s. 271–317.
 
31.
Samsonowicz, J., O złożach krzemieni w utworach jurajskich północno-wschodniego zbocza Gór Świętokrzyskich, Wiadomości Archeologiczne VIII, s. 17–24, 1923.
 
32.
Sawicki, L., Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Województw Wschodnich za lata 1924–1926, Wiadomości Archeologiczne X, 1929, s. 286–290.
 
33.
Sawicki, L., Przemysł świderski stanowiska wydmowego Świdry Wielkie I, Przegląd Archeologiczny 5, 1935, s. 1–23.
 
34.
Sawicki, L., Zagadnienie wieku wydm, [w:] Wydmy śródlądowe Polski, cz. 1 (red. R. Galon), Warszawa, 1958, s. 53–72.
 
35.
Sawicki, L., Stanowisko otwarte madleńskie Antoniów Mały, „Biuletyn PIG” 150, 1960, s. 171–216.
 
36.
Schild, R., Paleolit końcowy i schyłkowy, [w:] Materiały do prahistorii ziem polskich, cz. I: Paleolit i mezolit (red. W. Chmielewski), Warszawa, 1964, s. 129–239.
 
37.
Schild, R., Nowy przemysł cyklu madleńskiego w Polsce, Archeologia Polski X/1, 1965, s. 115–150.
 
38.
Schild, R., Wielkoprzemysłowe stanowisko Rydno IV/57 (Grzybowa Góra, pow. Starachowice), [w:] Materiały do prahistorii plejstocenu i wczesnego holocenu Polski (red. W. Chmielewski), Wrocław, 1967, s. 124–208.
 
39.
Schild, R., Lokalizacja prahistorycznych punktów eksploatacji krzemienia czekoladowego na północno-wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, Folia Quaternaria 39, 1971, s. 1–61.
 
40.
Schild, R., Późny paleolit, [w:] W. Chmielewski, W. Hensel (red.) Prahistoria ziem polskich I: Paleolit i mezolit, Wrocław, 1975, s. 159–338.
 
41.
Schild, R., Introduction to Dynamic Technological Analysis of Chipped Stone Assemblages, [w:] Unconventional Archaeology: New Approaches and Goals in Polish Archaeology (red. R. Schild), Wrocław, 1980, s. 57–85.
 
42.
Schild, R., Królik, H., Rydno, a Final Paleolithic Ochre Mining Complex, Przegląd Archeologiczny 29, 1981, s. 53–97.
 
43.
Schild, R., Królik, H., Marczak, M., Kopalnia krzemienia czekoladowego w Tomaszowie, Wrocław, 1985.
 
44.
Schild, R., Królik, H., Mościbrodzka, J., Kopalnia krzemienia czekoladowego z przełomu neolitu i epoki brązu w Polanach Koloniach, Wrocław, 1977.
 
45.
Schild, R., Marczak, M., Królik, H., Późny mezolit. Próba wieloaspektowej analizy otwartych stanowisk piaskowych, Wrocław, 1975.
 
46.
Skubicha, E., Osadnictwo pradziejowe w górnym i środkowym dorzeczu Iłżanki. Prezentacja badań AZP, m-pis pracy magisterskiej w IA UMCS oraz w archiwum Działu Archeologii MJM, 1987.
 
47.
Starkel, L. (red.), Przeglądowa mapa geomorfologiczna Polski IGiPZ PAN, Warszawa, 1980.
 
48.
Sulgostowska, Z., Przetwórstwo przykopalniane krzemienia czekoladowego na podstawie stanowiska Gulin, woj. mazowieckie, m-pis w Archiwum IAE PAN w Warszawie, 1997.
 
49.
Szczepanek, K., Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności Gór Świętokrzyskich, „Acta Paleobotanica PAN” II/2, 1961, s. 1–44.
 
50.
Szczepucha, K., Materiały powierzchniowe ze stanowiska Karsy, gm. Ożarów, woj. tarnobrzeskie, m-pis pracy magisterskiej w IA UW, 1981.
 
51.
Szymczak, K., Les études poursuivies sur le Paléolithique final dans la partie occidentale de la Plaine Balte Orientale, [w:] Advances in Paleolithic and Mesolithic Archaeology (red. J. K. Kozłowski, S. K. Kozłowski), Archaeologia Interregionalis V, Warszawa, 1984, s. 105–120.
 
52.
Tomaszewski, A. J., Świeciech, liściaki, świderien i inne, [w:] Krzemień świeciechowski w pradziejach. Materiały z konferencji w Ryni, 22–24.05.2000 (red. B. Matraszek, S. Sałaciński), Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 4, Warszawa, 2002, s. 51–69.
 
53.
Wasylikowa, K. Roślinność i klimat późnego glacjału w Polsce na podstawie badań w Witowie koło Łęczycy, Biuletyn Peryglacjalny 13, 1964, s. 261–417.
 
54.
Więckowska, H., Osadnictwo późnopaleolityczne i mezolityczne nad dolną Narwią, Wrocław, 1985.
 
55.
Zalewski, M., Borkowski, W., Zagadnienie chronologii pola eksploatacyjnego „Borownia” w Rudzie Kościelnej, woj. tarnobrzeskie, w świetle nowych materiałów nakopalnianych i osadniczych, [w:] Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego (red. W. Brzeziński, W. Borkowski, W. Migal), Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach 3, Warszawa, 1996, s. 31–54.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top