PL EN
ODKRYCIA
Prusiek, pow. sanocki, stan. 25. Pierwsze cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w polskich Karpatach
 
Więcej
Ukryj
1
Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Gołębia 11, 31-007 Kraków
 
 
Data publikacji: 31-12-2006
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2006;LVIII(58):394-400
 
SŁOWA KLUCZOWE
DZIEDZINY
STRESZCZENIE
Infiltration during the Early Roman Period of the Carpathian zone by the people of Przeworsk Culture is well confirmed by the archaeological record from the upper course of the San river. Their presence is evidenced by a number of settlement sites identified and variously investigated in the area of interest, dating from the later phase of the Early Roman Period and early phase of the Late Roman Period (R. Madyda-Legutko 2004, fig. 3). Not all these sites exhibit features of Przeworsk Culture in its ‘pure’ form, typical for areas farther the north of the Carpathian Range. In settlements found on the upper San next to hand-built pottery characteristic for Przeworsk Culture we also find vessels which in their stylistic outlook suggest strong interaction with Dacian cultures (R. Madyda-Legutko 1996, p. 61-66). Culture elements associated with the Dacian environment penetrated to the San basin during the Early Roman Period mainly by way of the Lipica Culture, from the area of the upper Dnestr basin, zone of Przeworsk-Lipice contact (D. N. Kozak 1999), possibly, by way of Zemplin environment from eastern Slovakia (R. Madyda-Legutko 1996, p. 104). While Przeworsk Culture presence in the upper San basin during the Early Roman Period is confirmed by a number of settlement sites recently we had no evidence of cemeteries from the same area. Between the world wars a single grave was discovered at Załuż, north-east of Sanok (M. Alek¬siewicz 1958, p. 50-51; P. N. Kotowicz 2004, p. 715, 717, fig. 4h). A number of seriously deteriorated burials registered at Bachórz-Chodorówka, site 1 may have dated from the Roman Period (M. Gedl 1999, p. 40). With no evidence of cemeteries reliably dated to the Roman Period available in the Polish Carpathian zone, despite earlier studies made in the foothill zone and Beskidy Mountains, the Przeworsk gravefield at Prusiek, site 25 (distr. Sanok, woj. podkarpackie) is truly exceptional (Fig. 1). It was discovered by accident in 1980 farming activity at which time a deteriorated funerary deposit was unearthed producing eg a sword ritually bent out of shape and two points from shafted weapons. One of these has survived (Fig. 2:1) and is now in keeping of the Museum in Sanok (P. N. Kotowicz 2004, p. 717–718, fig. 5). Site 25 at Prusiek lies on a promontory between two small streams – Sanoczek and its tributary Niebieszczanka (Fig. 1). Geologically the area is a former basin-like river valley bottom with fossil abandoned river channels and intervening ridges buried by river outwash and slope sediments. The burial ground lies on one of these ridges. Sondage excavation carried out by a team from Institute of Archaeology, Jagiellonian University in Cracow, in the autumn of 2004 led to the discovery of four urned cremation graves and of a number of stray finds, imaginably the remains of other no longer surviving burials. Investigation by sondage was followed by regular excavation in the summer of 2005, and area of 500 m2 was explored, uncovering 22 further features (21 graves and a pit of unknown purpose). Next to 12 variously preserved urned graves, there were two evident burials inside organic urns, two unurned graves and five burials in such a deteriorated condition that their original mortuary rite cannot be identified. Burials explored so far in general are characterised by relatively rich furnishings. Preliminary analysis of artefacts typology and chronology reveals an evident connection to the eastern zone of Przeworsk Culture (T. Dąbrowska 1973; J. Andrzejowski 1994; 2001), exemplified by eg a bronze strap-end with reduced profiling (Fig. 3:2), bronze brooch (Almgren group II/IV 3rd series – Fig. 3:1) and shield fittings – in bronze (shield grips, edge fittings) or bronze combined with iron. Elements of style typical for eastern zone of Przeworsk Culture are also evident in ceramics, eg large hand built urns with a shiny black surface and three to four (occasionally a larger number) handles, or raised beakers with an openwork foot (Fig. 4:4). Grave inventories, also ones datable to the close of phase B2 of the Early Roman Period next to hand made vessels produced wheel-made (?) ceramics, usually in fragmented condition, vessels with grey abrasive walls, frequently with evidence of cremation. Similar pottery was recorded elsewhere on the upper San (R. Madyda-Legutko 2004, p. 79; R. Madyda-Legutko, E. Pohorska-Kleja 2004; R. Madyda-Legutko, E. Pohorska-Kleja, J. Rodzińska-Nowak 2004). This sheds new light on the question of dating of the origins of wheel-made pottery in Przeworsk Culture environment suggesting also that familiarity with the potter’s wheel could have spread to Przeworsk Culture area in a somewhat different way that previously accepted (cf K. Godłowski 1985; H. Dobrzańska 1980; 1982; 1990). Basing on the preliminary analysis of their attributes all the grave inventories discovered at Prusiek may be dated to the close of the Early Roman or, possibly, the onset of the Late Roman Period ie, to phase B2, B2/C1 and presumably, C1a. The gravefield at Prusiek site 25 represents a link between funerary deposits left by Przeworsk Culture people in the lower reaches of the San and similar evidence known from the upper Tisa, eastern Slovakia, Trans-Carpathian Ukraine, north-eastern Hungary and north-western Romania (V. Budinský-Krička 1967, p. 309–310; V. Budinský-Krička, M. Lamiová-Schmiedlová 1990; M. Lamiová-Schmiedlová, P. Mačala 1991; M. Lamiová-Schmiedlová 1992, p. 75-78, fig. 2; K. Godłowski 1994, p. 72, fig. 2). This corresponds well with what the classical authors have to say about the arrival of Hasdingi, Lacringi and Victovali Vandal tribes from, as is commonly accepted, the territory within the range of Przeworsk Culture, on the Dacian borderland during the Marcomanian Wars of the early 170s AD (Cassius Dio, LXXI, 12,1; K. Godłowski 1982, pp. 48–49).
 
REFERENCJE (58)
1.
Abłamowiczowie, R. i D., Badania wykopaliskowe przeprowadzone w roku 1984 na cmentarzysku ciałopalnym w Chełmcu, województwo nowosądeckie, stanowisko 2, Acta Archaeologica Carpathica XXVIII, 1989, s. 199–212.
 
2.
Aleksiewicz, M., Zarys osadnictwa w okresie lateńskim i rzymskim oraz wpływów kultury prowincjonalno-rzymskiej na ziemie województwa rzeszowskiego, Rocznik Województwa Rzeszowskiego 1/1, Rzeszów, 1958.
 
3.
Almgren, O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrö­mischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, 1923.
 
4.
Andrzejowski, J., Zapinki o cechach mieszanych II i IV grupy Almgrena, Barbaricum 3, Warszawa, 1994, s. 87–129.
 
5.
Andrzejowski, J., Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji, Wiadomości Archeologiczne LIV (1995–1998), 2001, s. 59–87.
 
6.
Budinský-Krička, V. ,Východoslovenské mohyly, Slovenská Archeológia XV, 1967 s. 277–338.
 
7.
Budinský-Krička, V., Lamiová-Schmiedlová, M., A Late 1st Century B.C – 2nd Century A.D. Cemetery at Zemplín, Slovenská Archeológia XXXVIII, 1990,s. 245-344.
 
8.
Czarnecka, K., Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej. Próba rekonstrukcji na podstawie źródeł archeologicznych i analizy danych antropologicznych z cmentarzysk, Warszawa, 1990.
 
9.
Dąbrowska, T., Wschodnia granica kultury przeworskiej w późnym okresie lateńskim i wczesnym okresie rzymskim, Materiały Starożytne II, 1973, s. 127–254.
 
10.
Dobrzańska, H. Zagadnienie datowania ceramiki toczonej w kulturze przeworskiej, Archeologia Polski XXIV/1, 1980, s. 87–152.
 
11.
Dobrzańska, H. Ceramika toczona jako wyraz zmian zachodzących w kulturze przeworskiej we wczesnej fazie późnego okresu rzymskiego, [w:] Znaczenie wojen markomańskich dla państwa rzymskiego i północnego Barbaricum (red. J. Wielowiejski), Scripta Archaeologica II, Warszawa, 1982, s. 90–98.
 
12.
Dobrzańska, H. Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie. Część I: Materiały, Wrocław, Część II, Kraków, 1990.
 
13.
Garbacz, K. , Cmentarzysko ciałopalne kultury przeworskiej w Grzybowie, gm. Staszów, woj. świętokrzyskie, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XXI, 2000, s. 5–166.
 
14.
Gedl, M., Osada z okresu wpływów rzymskich na stanowisku 1 w Bachórzu-Chodorówce, woj. Przemyśl, Acta Archaeologica Carpathica XXXIV, 1999, s. 39–76.
 
15.
Gedl, M., Uwagi na temat lokalnej specyfiki ceramiki z wczesnego okresu wpływów rzymskich nad górnym Sanem, [w:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich (red. J. Gancarski), Krosno, 2004, s. 651–658.
 
16.
Ginalski, J., Ostrogi kabłąkowe kultury przeworskiej. Klasyfikacja typologiczna, Przegląd Archeologiczny 38, 1991, s. 53–84.
 
17.
Godłowski, K., Północni barbarzyńcy i wojny markomańskie w świetle archeologii, [w:] Znaczenie wojen markomańskich dla państwa rzymskiego i północnego Barbaricum, (red. J. Wielowiejski), Scripta Archaeologica II, Warszawa, 1982, s. 48-80.
 
18.
Godłowski, K., Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław, 1985.
 
19.
Godłowski, K., Die Barbaren nördlich der Westkarpaten und das Karpatenbecken – Einwanderungen, politische und militärische Kontakten, „Specimina Nova. Dissertationes ex Instituto Historico Universitatis Quinqueecclesiensis de Iano Pannonio Nominatae” IX (1993), 1994, s. 65–89.
 
20.
Godłowski, K., Wichman, T., Chmielów Piaskowy. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im Świętokrzyskie-Gebirge, Monumenta Archaeologica Barbarica VI, Kraków, 1998.
 
21.
Hadaczek, K., Album przedmiotów wydobytych w grobach cmentarzyska ciałopalnego koło Przeworska (z epoki Cesarstwa Rzymskiego), [w:] Teka Konserwatorska. Rocznik Grona C. i K. Konserwatorów Starożytnych Pomników Galicji Wschodniej, vol. 3, z. 2, Lwów, 1909.
 
22.
Kaczanowski, P., Chronologia inkrustowanych grotów broni drzewcowej z okresu wpływów rzymskich z obszaru europejskiego Barbaricum, [w:] Scripta Archaeologica, Warszawa-Kraków, 1988, s. 51-77.
 
23.
Kaczanowski, P., Klasyfikacja grotów broni drzewcowej kultury przeworskiej z okresu rzymskiego, Klasyfikacje zabytków archeologicznych I, Kraków, 1995.
 
24.
Koperski, A., Osada z okresu wpływów rzymskich z elementami kultury czerniachowskiej w Przemyślu przy ul. Rycerskiej, [w:] Zachodnia strefa osadnictwa kultury czerniachowskiej, Lublin, 1986, s. 91–110.
 
25.
Kotowicz, P. N., Zabytki archeologiczne z okresu lateńskiego i wpływów rzymskich w zbiorach Muzeum Historycznego w Sanoku, [w:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich (red. J. Gancarski), Krosno, 2004, s. 711–725.
 
26.
Kozak, D. N., Pševors'ka kul'tura u verhn'omu Podnistrov’ï i Zahidnomu Pobužži, Kìïv, 1984.
 
27.
Lamiová-Schmiedlová, M., Römerzeitliche Siedlungskeramik in der Südostslowakei, Slovenská Archeológia XVII, 1969, s. 403–501.
 
28.
Lamiová-Schmiedlová, M., Chronologie der römischen Kaiserzeit in der Ostlowakei, [w:] Probleme der Relativen und Absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter. Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im nördlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice 3.–7. Dezember 1990 (red. K. Godłowski, R. Madyda-Legutko), Kraków, 1992, s. 75–79.
 
29.
Lamiová-Schmiedlová, M., Mačala, P., Nálezy z rozrušeného pohrebiska staršej doby rímskej v Kvakovciach, okr. Vranov nad Topl’ou, [w:] Východoslovenský Pravek III. Príspevky k pravekým a včasným dejiná východného Slovenska, Košice, 1991, s. 133–144.
 
30.
Madyda, R., Sprzączki i okucia pasa na ziemiach polskich w okresie rzymskim, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne IV, 1977, s. 351–409.
 
31.
Madyda-Legutko, R., Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim, Katalog stanowisk, Kraków, 1995.
 
32.
Madyda-Legutko, R., Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim, Kraków, 1996.
 
33.
Madyda-Legutko, R., Sytuacja kulturowa w polskich Karpatach we wczesnym okresie rzymskim, [w:] Na granicach antycznego świata. Sytuacja kulturowa w południowo-wschodniej Polsce i regionach sąsiednich w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim (red. S. Czopek, A. Kokowski), Rzeszów, 1999, s. 15-23.
 
34.
Madyda-Legutko, R., Polskie Karpaty w okresie późnolateńskim i w okresie wpływów rzymskich. Uwagi dotyczące zróżnicowania kulturowego, [w:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich (red. J. Gancarski), Krosno, 2004, s. 71-92.
 
35.
Madyda-Legutko, R., Pohorska-Kleja, E., Pakoszówka, Gde. Sanok, Woiw. podkarpackie, FSt. 26 (Eine Siedlung der jüngeren römischen Kaiserzeit), Recherches Archéologiques de 1993-1998, 2004, s. 126-132.
 
36.
Madyda-Legutko, R., Pohorska-Kleja, E., Rodzińska-Nowak, J., Warsztat garncarski z Sanoka, stan. 54, na tle materiałów ceramicznych z terenu górnego Sanu, [w:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich (red. J. Gancarski), Krosno, 2004, s. 691–709.
 
37.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak, J., Zagórska-Telega, J., Obrządek pogrzebowy a płeć zmarłego. Uwagi na podstawie analizy materiałów archeologicznych z najstarszej fazy użytkowania cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie, [w:] Kobieta – Śmierć – Mężczyzna, Funeralia Lednickie, Spotkanie 5, Poznań, 2003, s. 263–271.
 
38.
Muzyczuk, A., Pohorska-Kleja, E., Wyniki badań wykopaliskowych w Hłomczy, gm. Sanok, woj. krośnieńskie w latach 1981–1985, Część I. Materiały, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 1993, 1994m s. 55–154.
 
39.
Niewęgłowski, A., Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w Gościeradowie, gm. loco, woj. Tarnobrzeg, Sprawozdania Archeologiczne XXXIII, 1981, 1982, s. 61–98.
 
40.
Nosek, S., Nowe materiały do poznania kultury wenedzkiej, Światowit XVIII, 1947, s. 111–164.
 
41.
Okoński, J., Szpunar, A., Osada w Tarnowcu, gm. Tarnów – chaty datowane zapinkami A. 43, A. 84 i A. 158, [w:] Na granicach antycznego świata. Sytuacja kulturowa w południowo-wschodniej Polsce i regionach sąsiednich w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim (red. S. Czopek, A. Kokowski), Rzeszów, 1999, s. 153–179.
 
42.
Parczewski, M., Piętnasty sezon badań wykopaliskowych na stanowisku 16 w Bachórzu, pow. Rzeszów, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XXI, 2000, s. 271–283.
 
43.
Pieta, K., Die Púchov-Kultur, Nitra, 1982.
 
44.
Pieta, K., Stand und Notwendigkeiten der Erforschung der Púchov-Kultur, [w:] Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem przedrzymskim i okresem wpływów rzymskich w Polsce. Materiały z konferencji, Kraków, 14–16 listopad 1984 (red. K. Godłowski, R. Madyda-Legutko), Kraków, 1986, s. 25–24.
 
45.
Podgórska-Czopek, J., Materiały do poznania kultury przeworskiej z terenu Polski południowo-wschodniej, Sprawozdania Archeologiczne XLIII, 1991, s. 239–264.
 
46.
Poradyło, W., Znalezisko dackiej czaszy z Dubiecka (stan. 5), woj. Przemyśl, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XIX, 1998, s. 205–210.
 
47.
Poradyło, W., Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Trójczycach w powiecie przemyskim, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego XXV, 2004, s. 125–158.
 
48.
Reguła, K., Wyniki badań osady wielokulturowej w Gdowie, woj. Kraków, w latach 1974–1975, Badania Muzeum Żup Krakowskich w latach 1974-1975, Wieliczka, 1975, s. 20–30.
 
49.
Reguła, K., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Gdowie, woj. krakowskie na stanowisku II, Badania Muzeum Żup Krakowskich w roku 1977, Wieliczka, 1978, s. 24–36.
 
50.
Szpunar, A., Cmentarzysko w Łętowicach, gm. Wierzchosławice, woj. Tarnów, badania 1984–1985, Sprawozdania Archeologiczne XXIX, 1987, s. 179–192.
 
51.
zpunar, A., Cmentarzysko kultury przeworskiej w Łętowicach, gm. Wierzchosławice, woj. Tarnów. Badania 1986–1987, Sprawozdania Archeologiczne XLII, 1990, s. 243–261.
 
52.
Szpunar, A., Okoński, J., Tarnowiec, gm. Tarnów, woj. małopolskie. Osada z okresu rzymskiego, [w:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich (red. J. Gancarski), Krosno, 2004, s. 471–541.
 
53.
Śmiszko, M., Kultury wczesnego okresu epoki cesarstwa rzymskiego w Małopolsce Wschodniej, Lwów, 1932.
 
54.
Tunia, K., Środowiskowe uwarunkowania gospodarki rolniczo-hodowlanej na terenach górskich w czasach prahistorycznych. Casus zachodniokarpackiego osadnictwa późnorzymskiego, [w:] Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich (red. J. Gancarski), Krosno, 2004, s. 329–356.
 
55.
Wolski, K., Brązowe naczynie rzymskie z Przemyśla, Z otchłani wieków XXII, 1953, s. 23–25.
 
56.
Woźniak, Z., Badania w Łężkowicach i Targowisku, pow. Bochnia w 1964 r., Materiały Archeologiczne VII, 1966, s. 269–273.
 
57.
Woźniak, Z., Stan i potrzeby badań nad kulturą lateńską w Polsce, [w:] Stan i potrzeby badań nad młodszym okresem przedrzymskim i okresem wpływów rzymskich w Polsce. Materiały z konferencji, Kraków, 14–16 listopad 1984 (red. K. Godłowski, R. Madyda-Legutko), Kraków, 1986, s. 11–24.
 
58.
Woźniak, Z., Osada grupy tynieckiej w Podłężu, woj. krakowskie, Wrocław, 1990.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top