PL EN
MATERIALS
A Cemetery of the Wielbark Culture at Litwinki, Nidzica County
 
 
More details
Hide details
1
Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego im. S. Woydy, Plac Jana Pawła II 2, 05-800 Pruszków
 
 
Publication date: 2016-12-31
 
 
Wiadomości Archeologiczne 2016;LXVII(67):195-226
 
KEYWORDS
TOPICS
ABSTRACT
The village Litwinki (former Littfinken, Kreis Neidenburg) lies about 4 km to the north-west of the centre of Nidzica. Two cremation graves were unearthed here in 1910 when a clamp was being dug for the storage of potatoes. In 25–27 August of that year Felix Ernst Peiser excavated the site, uncovering 26 features. The archaeological finds passed to the Prussia-Museum in Königsberg where they continued until the evacuation of the museum in mid-1940s; their fate today is unknown. Preliminary study results were published by F. E. Peiser (1911), references to particular artefacts have been found in the works of archaeologists who made a study of the collections of the Prussia-Museum (cf. N. Åberg 1919, p. 155; W Gaerte 1929, fig. 141:a.e; R. Schindler 1940, passim). The main source of information about this find is at present a transcript of Peiser’s field diary, now in the Museum für Vor- und Frühgeschichte in Berlin (SMB-PK/MVF, PM-IXd 1, PM-A 1460/1), with additional data found in private files completed before World War II (N. Åberg, Archiwum; H. Jankuhn, Archiwum; F. Jakobson, Archiwum; M. Schmiedehelm, Archiwum). The surviving archival record has made it possible to locate the site with some confidence about 130 m to the north of the pre-war Nidzica--Olsztynek road (Neidenburg-Hohenstein), immediately behind the buildings of the former Litwinki farm (Fig. 1:A). The size of the excavated area is unknown. The distance between the outlying features measured W-E and N-S was ca. 55 m and ca. 15 m respectively. However it is unclear whether the whole area lying between them was studied; moreover, a part of site had been damaged earlier. Out of 26 archaeological features uncovered in the cemetery 21 were graves,the other five were features with an obscure function. All features which could be determined as to their cultural attribution are associated with the Wielbark Culture. The largest group of graves (12) are cremations, deposited in a pit together with pyre debris, a smaller group (5) are cremations, deposited in a pit without the remains of the cremation pyre. There was also a single urned burial with pyre debris. The only burial identifiable with some confidence as an inhumation had a W-E orientation, uncharacteristic for the burial rite of the Wielbark Culture people (cf. R. Wołągiewicz 1981, p. 151). Two other features (nos. 14 and 15) are possible inhumation burial (or burials) but this interpretation is tentative (Fig. 9). Grave goods occurred in 21 features. Next to a modest quantity of pottery grave inventories included a few objects (mostly 2–4), mostly surviving fragmented. Fibulae, complete or fragmented, were found in nine graves. In seven graves they occurred singly (1, 3, 10, 12, 20, 21, 25), in two there was a pair (7, 22). According to the data in H. Jankuhn and M. Schmiedehelm’s files brooches were present in grave 27 as well but this disagrees with the data in F. E. Peiser’s field diary. Eight brooches were determined typologically. Stylistically the earliest form is represented by two brooches found in grave 7, from phase B2/C1–C1a (Fig. 2:3). They correspond in their construction to a spring-cover brooch variant with the spring covered by a cylinder, similar to type Almgren 42 dating to the younger segment of phase B2. The shape of the brooch bow is similar to that of late spring-cover brooch variants classified to type Almgren 41. Brooches similar to type Almgren 41 provided with a cylinder covering the spring are rare finds. They are noted across a broad territory occupied by the Przeworsk Culture (Fig. 5:5–7), Wielbark Culture (Fig. 5:1–4) and the region settled by Balt tribes (Fig. 6), first of all, by the Dollkeim/Kovrovo Culture, where they represent the youngest stage in the developmental of Almgren 42 brooches. Other brooches determined typologically are tendril brooches characteristic for the Late Roman Period. A specimen found in grave 1, corresponding to early type Almgren 161–162 brooches, dates to stadium C1a. A younger form of this type are brooches decorated with coils of notched wire, type Almgren 167. A brooch of this description was found in grave 3, two more (cf. N. Åberg 1919, p. 155) were mentioned in the context of grave 27 but are likely to have been included in this inventory only after the excavations. In the Wielbark Culture Almgren 167 brooches are dated to phases C1 and C2, their largest number is noted in phase C1b and the older segment of phase C2 (J. Andrzejowski, T. Rakowski, K. Watemborska 2010, p. 145–146). Brooches found in graves 21 and 22 were form with returned foot and so-called dead spring, type Almgren 168. The specimen from grave 21 was made of silver, the specimen from feature 22 of bronze. In the so-called Gothic cultures brooches of this type are recognized as a key marker of phase C2 (K. Godłowski 1974, p. 39; R. Wołągiewicz 1993, p. 25; A. Kokowski 1995a, p. 33, 45). The other elements of the grave goods were much less numerous and in most cases little is known about them. Buckles were discovered in at least five graves. Four were made of bronze (graves 4, 7, 22, 25), one of iron (24). Their shape and dimensions are not known. A bronze bipartite buckle was mentioned by M. Schmiedehelm (Archiwum) in the context of grave 27 but this is not confirmed by other sources related to this feature. A bronze strap end of an unknown form was found as a stray find on the surface of the cemetery (so-called feature 5), near grave 6. Personal ornaments are represented by bronze shield-headed bracelets typical for the Wielbark Culture people (graves 1 and 7). From grave 1 came a silver S-shaped clasp (Fig. 2:2) and a gold pyriform pendant, type von Müller III (Fig. 2:1). Blass beads, most of them burnt, were recorded in five features (1, 21, 23, 25, 27). Grave 27 held a dress pin made of antler or bone with a head of triangular cross-section decorated with concentric rings, so-called ‘eyes’ (Fig. 4:1). Antler/bone pins are much more common in Wielbark Culture sites than previously thought (Fig. 7, 8; List 1). Everyday objects include clay spindle-whorls (1, 2, 7, 20, 21, 22, 23?, 27), antler/bone combs, some of them composite, one unipartite (Fig. 2:4), and a bronze needle (7). At least 23 pottery vessels (complete or fragments) were recovered from 15 features, one to three in in individual assemblages. Most of them are forms characteristic for the Late Roman Period, i.e., jars, group XIVA (2, 3, 19, 21, 22), bowls, types VIA (26), VIB (1) and VIB/C (16), also, their miniature forms, types XVIIIB (22) and XVIIIC (2). Additionally, there were individual specimens of bowls, type Xb (2, 7, 15), a beaker, type XIIIA (25) and tripartite vase-shaped forms, group IVA or XVIA (14, 21). The earliest burials discorede in the cemetery at Litwinki date to phase B2/C1–C1a (graves 1 and 7). The onset of the Late Roman Period (B2/C1–C1) is presumably the dating of grave 25 with a type XIIIA beaker, and more tentatively, grave 27 with an antler/bone pin, also, grave 26 with a type VIA urn, and graves 4, 6, 11, 13 and 24 containing burials in the form of clusters of bone deposited in a pit without the pyre debris. A younger group are graves from stadium C1b–C2, with brooches, types Almgren 167 (3) and 168 (21, 22). The rest of the features with no recorded furnishings can be dated only broadly to the Late Roman Period. Most of the features were located in part W of the excavated area (Fig. 9). Graves with a dissimilar dating and burial rite were found next to each other, but all of them were cremation burials. Inhumation graves (16 and possibly, burial/burials 14 and 15) were discovered at the centre of the investigated area. The situation in the E part of the cemetery was quite different, here there was a several metres’ wide strip of empty ground. Just three features were found here – a cremation grave (19) and two not easily interpreted pits (17, 18). The presence of this broad, archaeologically barren space is hard to explain. Possibly, this area had been damaged, not covered by the excavations, alternately, it could represent the periphery of what originally used to be a much larger site. Despite the discovery of only 26 features at Litwinki the material record from this cemetery helps improve our understanding of the burial rite practiced by the Wielbark Culture people living in Mazowsze and Podlasie. It is important to note the uncharacteristic orientation of the inhumation grave, and also, the presence of different forms of cremation burial. Furthermore, the materials from the cemetery confirm the fact that this diversity of cremation graves is characteristic for the earliest phases of the Wielbark Culture in the region. Also worth noting is the presence of uncharacteristic brooches in grave 7 and the gold pyriform pendant, unique in the Mazowsze-Podlasie province of the Wielbark Culture.
 
REFERENCES (146)
1.
Åberg, N., Ostpreussen in der Völkerwanderungszeit, Uppsala/Leipzig, 1919.
 
2.
Almgren, O., Studien über Nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig, 1923.
 
3.
Andrzejowski, J., Zagadnienie kontynuacji cmentarzysk we wschodniej strefie kultury przeworskiej, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim, tom II, Lublin, 1989, s. 103–125.
 
4.
Andrzejowski, J., Cmentarzysko kultury przeworskiej w Todzi, gmina Kadzidło, województwo ostrołęckie, stanowisko 2, Wiadomości Archeologiczne LIII/2 (1993–1994), 1997, s. 101–125.
 
5.
Andrzejowski, J., Przemiany kulturowe i osadnicze na wschodnim Mazowszu i południowym Podlasiu u schyłku starożytności, [w:] B. Bryńczak, P. Urbańczyk (red.), Najstarsze dzieje Podlasia w świetle źródeł archeologicznych, Siedlce, 2001, s. 95–136.
 
6.
Andrzejowski, J., Nekropola w Modle a późna faza kultury przeworskiej na północnym Mazowszu, mps dysertacji w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
 
7.
Andrzejowski, J., Cędrowski, R., Grób z Łazówka koło Sokołowa Podlaskiego – ślad nieznanego cmentarzyska kultury wielbarskiej?, Wiadomości Archeologiczne LXVI, 2015, s. 338–348.
 
8.
Andrzejowski, J., Cieśliński, A., Germanie i Bałtowie u schyłku starożytności. Przyjazne związki czy wrogie sąsiedztwo?, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, 2007, s. 279–319.
 
9.
Andrzejowski, J., Martens, J., The Wielbark Cemetery. Information on Unpublished Material from the Personal Files of Carl-Axel Moberg, [w:] A. Kokowski (red.), Studia Gothica I (in memoriam Ryszard Wołągiewicz), Lublin, 1996, s. 19–72.
 
10.
Andrzejowski, J., Przychodni, A., Terra sigillata z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na zachodnim Podlasiu, Wiadomości Archeologiczne LX, 2008, s. 161–178.
 
11.
Andrzejowski, J. Rakowski, T.,Watemborska, K., Emaliowana zapinka tarczowata z Jartyporów nad Liwcem, [w:] A. Urbaniak et alii (red.), TERRA BARBARICA. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina II, Łodź-Warszawa, 2010, s. 134–153.
 
12.
Andrzejowski, J., Stanaszek, Ł., M.,Mańkowska-Pliszka, H., Modła, grób 169 – pierwsza trepanacja czaszki z okresu wpływów rzymskich z ziem polskich, Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006, s. 185––200.
 
13.
Andrzejowski, J., Stanek, K., Konstrukcje drewniane z grobów ciałopalnych z cmentarzyska kultury wielbarskiej w Jartyporach na Podlasiu, [w:] M. Mączyńska, A. Urbaniak (red.), Okres rzymski i wędrówek ludów w północnej Polsce i materiałyz konferencji „Cmentarzyska z okresu rzymskiego jako miejsca kultu”, Białe Błota 17–19 maja 2000 r., Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 25, Łódź, 2007, s. 235–250.
 
14.
Andrzejowski, J., Żórawska, A., Cmentarzysko kultury wielbarskiej na stan. 1 w Nadkolu, woj. mazowieckie, [w:] J. Andrzejowski, R. Prochowicz, A. Żórawska (red.), VARIA BARBARICA Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa, 2002, s. 29–80.
 
15.
Belâvec, V., Papârèdniâ vyniki vyvučènnâ gruntovaga mogilʹnika velʹbarskaj kulʹtury Pâtrovičy (Belaâ Gara), Gistaryčna-arhealagičny zbornik 22, 2006, s. 79–101.
 
16.
Bergstrasser, G., [G. B.] Felix Peiser. 27. VII 1862 – 24. IV. 1921, Orientalische Literaturzeitung. Monatsschrift für die Wissenschaft vom ganzen Orient und seine Beziehungen zu den angrenzenden Kulturkreisen 24/5–6, 1921, s. 97–102.
 
17.
Bitner-Wróblewska, A., Śladami kolekcji Prussia-Museum (1943–2008) / Auf den Spuren der Kollektion des Prussia-Museum (1943––2008) / По следам коллекции Музея «Пруссия» (1943––2008), [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Archeologiczne księgi inwentarzowe dawnego Prussia-Museum / Die archäologischen Inventarbücher aus dem ehemaligen Prussia-Museum / Археологические инвентарные книги бывшего музея «Пруссия», Aestorium Hereditas I, Olsztyn, 2008, s. 46–67.
 
18.
Budynek, G. , Olędzki, M., Cmentarzysko ciałopalne ludności kultury wielbarskiej w Grębocinie, woj. toruńskie, Fontes Archaeologici Posnanienses XXXV (1986), 1987, s. 151–168.
 
19.
Bezzenberger, A., Gräberfeld bei Pettelkau, Kr. Braunsberg, Prussia 22 (1900–1904), 1909, s. 104–130.
 
20.
Blume, E., Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit. I. Teil: Text, Mannus-Bibliothek 8, Würzburg, 1912.
 
21.
Blume, E., (red. M. Schulze) Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit. II. Teil: Material, Mannus-Bibliothek 14, Würzburg, 1915.
 
22.
Bohnsack, D., Die Germanen im Kreis Neidenburg unter Berücksichtigung der neuesten Funde, Alt-Preußen 3/3, 1938, s. 67–79.
 
23.
Bohnsack, D., Ostgermanische Gräber mit Steinpfeilern und Steinkreisen in Ostdeutschland, Gothiskandza 2, 1940, s. 22–36.
 
24.
Bujack, G., Accessionen des Prussia-Museums pro 1890, Prussia 16 (1890), 1891, s. 8–40.
 
25.
Cieśliński, A., Materiały z cmentarzyska w Krośnie, pow. pasłęcki, z kartoteki Herberta Jankuhna, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Officina Archaeologica Optima. Studia ofiarowane Jerzemu Okuliczowi-Kozarynowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages VII, Warszawa, 2001, s. 47–63.
 
26.
Cieśliński, A., Kulturelle Veränderungen und Besiedlungsbläufe im Gebiet der Wielbark-Kultur an Łyna, Pasłęka und oberer Drwęca, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte NF 17, Berlin, 2010.
 
27.
Cieśliński, A., Kopce kultury wielbarskiej z Mazowsza i Podlasia a tzw. typ rostocki – próba nowego spojrzenia na związki cmentarzysk kurhanowych z północnej i wschodniej Polski, Wiadomości Archeologiczne LXV, 2014, s. 45–93.
 
28.
Cieśliński, A., Kasprzak, A., Stasiak, Z., Nowy Łowicz, st. 2, woj. zachodniopomorskie. Badania w latach 2009–2010, Światowit VIII (XLIX), fasc. B (2009–2010), 2011, s. 229–233.
 
29.
Chilińska-Drapella, A., Próba nowego spojrzenia na „pasy sambijskie”, Wiadomości Archeologiczne LXI, 2010, s. 3–79.
 
30.
Dorr, R., Uebersicht über die prähistorischen Funde im Stadt- und Landkreise Elbing (Reg.-Bez. Danzig, Provinz Westpreussen), tom II, Städt. Realgymnasium zu Elbing mit lateinloser Sexta, Program No. 34 (56), Ostern 1894, Elbing, 1894, s. 43–66.
 
31.
Dulkiewicz, A., Szpile kościane i rogowe kultury przeworskiej na terenie Polski: typologia, chronologia i rozmieszczenie, Folia Praehistorica Posnaniensia XV, 2009, s. 209–235.
 
32.
Ebert, M., Felix Peiser, Praehistorische Zeitschrift XIII–XIV (1921–1922), 1922, s. 218–219.
 
33.
Eggers, H. J., Der römischen Import im freien Germanien, Atlas der Urgeschichte 1, Hamburg, 1951.
 
34.
Engel, C., Aus ostpreußischer Vorzeit, Königsberg, 1935.
 
35.
Engel, C., Das gotische Gräberfeld von Thomareinen, Kr. Osterode, Alt-Preußen 1/2, 1935, s. 94–100.
 
36.
Engel, C., La Baume, W., Kulturen und Völker der Frühzeit im Preußenlande, Erläuterungen zum Atlas der ost- und westpreußischen Landesgeschichte I, Königsberg, 1937.
 
37.
Fudzińska, E., Fudziński, P., Wielokulturowe cmentarzysko w Nowym Targu, stan. 6, gm. Nowy Targ, Malbork, 2013.
 
38.
Gaerte, W., Skelettgräber zwischen Weichsel und Memel aus der römischen Kaiserzeit, Mannus Erg.-Bd. VI, 1928, s. 45–48.
 
39.
Gaerte, W., Urgeschichte Ostpreußens, Königsberg i. Pr., 1929.
 
40.
Gałęzowska, A., Materiały z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich z Kuźnicy Żelichowskiej, w woj. pilskim, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne IV, 1996, s. 155–184.
 
41.
Gałęzowska, A., Złoty pierścień z Mgowa, gm. Płużnica, byłe woj. toruńskie, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne V, 2000, s. 225–250.
 
42.
Gałęzowska, A., Osady kultur pomorskiej, przeworskiej i wielbarskiej w Stroszkach w powiecie wrzesińskim, Fontes Archaeologici Posnanienses 40, 2005, s. 281––453.
 
43.
Gałęzowska, A., Obrządek pogrzebowy kultury wielbarskiej w Wielkopolsce, [w:] M. Mączyńska, A. Urbaniak (red.), Okres rzymski i wędrówek ludów w północnej Polsce i materiały z konferencji „Cmentarzyska z okresu rzymskiego jako miejsca kultu”, Białe Błota, 17–19 maja 2000 r., Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 25, Łódź, 2007, s. 155–234.
 
44.
Gałęzowska, A., Wawrzyniak, P., Kościane obrączki z okresu wpływów rzymskich z Jordanowa, pow. świebodziński i Konina, pow. loco. Przyczynek do badań nad pierścieniami kościanymi z obszaru środkowoeuropejskiego Barbaricum, [w:] A. Jaszewska (red.), Z najdawniejszych dziejów. Grzegorzowi Domańskiemu na pięćdziesięciolecie pracy naukowej, Zielona Góra, 2012, s. 383–402.
 
45.
Godłowski, K., Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce północno-wschodniej, RB XII, 1974, s. 9–109.
 
46.
Grabarczyk, T., O Węsiorach trzydzieści pięć lat później, Pomorania Antiqua XVIII, 2001, s. 231–247.
 
47.
Hachmann, R., Die Goten und Skandinavien, Quellen und Forschungen zur Sprach- und Kulturgeschichte der germanischen Völker NF 34, Berlin, 1970.
 
48.
Hahuła, K., Nowy Łowicz – cmentarzysko kurhanowe z okresu wpływów rzymskich, Koszalińskie Zeszyty Muzealne 18 (1988), 1990, s. 37–54.
 
49.
Hahuła, K., Dalsze badania w nowym Łowiczu. Kurhan 63, Koszalińskie Zeszyty Muzealne 19 (1989), 1992, s. 53–68.
 
50.
Hahuła, K., Znaleziska późnych odmian zapinek silnie profilowanych na Pomorzu, [w:] J. Andrzejowski (red.), COMHLAN. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, Warszawa, 1999, s. 193–202.
 
51.
Hahuła, K., Wołągiewicz, R., Grzybnica. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur mit Steinkreisen in Pommern, Monumenta Archaeologica Barbarica VIII, Warszawa-Koszalin, 2001.
 
52.
Heydeck, J., Das Gräberfeld von Kl. Koslau, Kr. Neidenburg, Prussia 17 (1891/92), 1892, s. 171–178.
 
53.
Hoffmann, M. J., Felix Ernst Peiser – archeolog i orientalista, Borussia 5, 1992, s. 125–131.
 
54.
Ibsen, T., Das kaiserzeitliche und völkerwanderungszeitlicheGräberfeld von Berezovka/Groß Ottenhagen im Kali-ningrader Gebiet. Eine archivalische Studie, Kiel (www.academia.edu/24103473/Das_kaiserzeitliche_und_völkerwanderungszeitliche_Gräberfeld_von_Berezovka_Groß_Ottenhagen_im_Kaliningrader_Gebiet; dostęp 20.09.2016), 2003.
 
55.
Ibsen, T., Skvorzov, K., Das Gräberfeld von Berezovka/Groß Ottenhagen – Ein wiederentdeckter Bestattungsplatz des 1. Jahrtausends n. Chr. im Kaliningrader Gebiet, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 85 (2004), 2005, s. 379–452.
 
56.
Jaskanis, J., Kurhany typu rostołckiego (Z badań nad kulturą wschodnio-pomorsko-mazowiecką z późnego podokresu rzymskiego we wschodniej Polsce, [w:] K. Godłowski (red.), Kultury archeologiczne i strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie wpływów rzymskich. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Oddział w Nowej Hucie i Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 20–22 września 1972 roku w Nowej Hucie i Krakowie, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCCCXXII = Prace Archeologiczne 22, Warszawa-Kraków, 1976, s. 215–251.
 
57.
Jaskanis, J., Cecele. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica II, Kraków, 1996.
 
58.
Jaskanis, J., Wodzowskie kurhany kultury wielbarskiej na Podlasiu, Białystok, 2012.
 
59.
Jaskanis, J. Okulicz, J., Kultura wielbarska (faza cecelska), [w:] Prahistoria ziem polskich V, 1981, s. 178–190.
 
60.
Juga-Szymańska, A., Kontakty Pojezierza Mazurskiego ze wschodnią strefą Bałtyku w okresie wpływów rzymskich na przykładzie szpil, Seminarium Bałtyjskie 3, Warszawa, 2014.
 
61.
Kemke, H., Felix Peiser, Mannus XIII (1921), 1922, s. 138–141.
 
62.
Kempisty, A., Obrządek pogrzebowy w okresie rzymskim na Mazowszu, Światowit XXVI, 1965, s. 5–163.
 
63.
Kleemann, J., Münster, J., Neue Augrabungen in Malbork-Wielbark, Fundstelle 1 in den Jahren 2008 und 2009, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Gdańsk, 2011, s. 391–408.
 
64.
Kmieciński, J., Zagadnienie tzw. kultury gocko-gepidzkiej na Pomorzu Wschodnim w okresie wczesnorzymskim, Acta Archaeologica Lodziensia 11, Łódź, 1962.
 
65.
Kokowski, A., Gródek nad Bugiem. Cmentarzysko grupy masłomęckiej, część I, Lubelskie Materiały Archeologiczne 7/1, Lublin, 1993.
 
66.
Kokowski, A., Gródek nad Bugiem. Cmentarzysko grupy masłomęckiej, część II, Lubelskie Materiały Archeologiczne 7/2, Lublin, 1993.
 
67.
Kokowski, A., Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin, 1995.
 
68.
Kokowski, A., Schätze der Ostgoten – Katalogteil, [w:] S. Krabath (red.), Schätze der Ostgoten. Eine Ausstellung der Maria Curie-Skłodowska Universität Lublin und des Landesmuseums Zamość, Stuttgart, 1995, s. 115–201.
 
69.
Kołoszuk, I., Importowane naczynie brązowe ze stemplem Publiusza Cipiusza Polibiusza na cmentarzysku kurhanowym z okresu wpływów rzymskich w Grudnej, pow. złotowski, stan. 2, Folia Praehistorica Posnaniensia XX, 2015, s. 219–233.
 
70.
Kropotkin, V. V. , Bogatoe pogrebenie u d. Pilipki (uezd Belʹsk Podlâski, voev. Belostok, Pol’ša), Archeologia Polona 14, 1971, s. 331––336.
 
71.
Kuharenko, Û. V., Mogil‘nik Brest-Trišin, Moskva, 1980.
 
72.
Kuchenbuch, F., Germanische Brandgräber der Kaiserzeit aus Karlsdorf, Kreis Bromberg, Gothiskandza 3, 1941, s. 31–37.
 
73.
Kurpiewski, A., Cmentarzysko kultury wielbarskiej w Gostkowie, Supplementa Monumenta Studia Gothica I, Lublin, 2008.
 
74.
Kurpiewski, A., Olszta-Bloch, M., Excavations of a Wielbark Culture cemetery at Gostkowo-Folsung, Sprawozdania Archeologiczne 64, 2012, s. 311–341.
 
75.
Kurzyńska, M., Linowo, stanowisko 6. Birytualne cmentarzysko kultury wielbarskiej z północno-wschodniej części ziemi chełmińskiej, Grudziądz-Toruń, 2015.
 
76.
La Baume, W., Urgeschichte der Ostgermanen, Danzig, 1934.
 
77.
La Baume, W., Ostgermanische Grabfunde aus Paluki, Kreis Zichenau, Alt-Preußen 8/1, 1943, s. 2–8.
 
78.
Lachowicz, F., Z pradziejów Pomorza Środkowego, Popularnonaukowa Biblioteka Archeologiczna 13, Warszawa-Koszalin, 1964.
 
79.
Lau, N., Pilgramsdorf/Pielgrzymowo – Ein Fundplatz der römischen Kaiserzeit in Nordmasowien. Eine Studie zu Archivalien, Grabsitten und Fundbestand, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete 11, Neumünster, 2012.
 
80.
Machajewski, H., Grób kultury wielbarskiej w miejscowości Łobez, woj. zachodniopomorskie, [w:] M. Dworaczyk (red.), Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Szczecin, 2006, s. 543–552.
 
81.
Machajewski, H., Porzeziński, A., Cmentarzysko z przełomu wczesnego i późnego okresu rzymskiego na Wzgórzu Młynówka w Wolinie, woj. zachodniopomorskie, stan. 8, [w:] P. Łuczkiewicz et alii (red.), EUROPA BARBARICA. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, Monumenta Studia Gothica IV, Lublin, 2005, s. 271–286.
 
82.
Madyda-Legutko, R., Die Gürtelschnallen der Römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. Int. Series 360, Oxford (1986), 1987.
 
83.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak,J., Zagórska-Telega, J., Złote wisiorki z cmentarzyska ludności kultury przeworskiej w Prusieku, stan. 25, gm. Sanok, [w:] A. Urbaniak et alii (red.), TERRA BARBARICA. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina II, Łodź-Warszawa, 2010, s. 387–395.
 
84.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak,J., Zagórska-Telega, J., Opatów Fpl. 1. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen. Katalog, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/1, Warszawa-Kraków, 2011.
 
85.
Madyda-Legutko, R., Rodzińska-Nowak,J., Zagórska-Telega, J., Opatów Fpl. 1. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen. Tafeln, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/2, Warszawa-Kraków, 2011.
 
86.
Margos, U., Uwagi na temat genezy obrządku szkieletowego na Pomorzu na przełomie młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich, [w:] T. Bochnak, R. Madyda-Legutko (red.), SVPERIORES BARBARI. Księga ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków, 2000, s. 255––269.
 
87.
Mączyńska, M., Uwagi o niektórych typach zapinek II grupy serii wschodniej Oscara Almgrena, Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006, s. 159–184.
 
88.
Mączyńska, M., Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 90 (2009), 2011, s. 7–482.
 
89.
Merten, J., Von Breslau und Danzig über Hamburg nach Saarbrücken und Trier. Stationen des Archäologen Reinhard Schindler (1912–2001), Trierer Zeitschrift 64, 2001, s. 297–321.
 
90.
Moora, H., Die Eisenzeit in Lettland bis etwa 500 n. Chr. II Teil: Analyse, Verhandlungen der Gelehrten Estnischen Gesellschaft XXIX, Tartu, 1938.
 
91.
von Müller, A., Die birnen- und kugelförmigen Anhänger der älteren römischen Kaiserzeit, Offa 15, 1956, s. 93–114.
 
92.
von Müller, A., Formenkreise der älteren römischen Kaiserzeit im Raum zwischen Havelseeplatte und Ostsee, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte 1, Berlin, 1957.
 
93.
Natuniewicz-Sekuła, M., Wczesnorzymskie szkieletowe pochówki o orientacji zachodniej z cmentarzyska w Weklicach, stan. 7, pow. Elbląg. Przyczynek do analizy zwyczajów pogrzebowych ludności kultury wielbarskiej, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk, 2007, s. 475–496.
 
94.
Nowakiewicz, T. (red.), Archeologiczne dziedzictwo Prus Wschodnich w archiwum Feliksa Jakobsona / Das archäologische Vermächtnis Ostpreußens im Archiv des Felix Jakobson / Austrumprūsijas arheoloģiskais mantojums Fēliksa Jākobsona arhīvā,Aestiorum Hereditas II, Warszawa, 2011.
 
95.
Nowakowski, W., Dyskusja. Problem genezy kultury bogaczewskiej, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Kultura bogaczewska w 20 lat później. Materiały z konferencji, Warszawa, 26–27 marca 2003, Seminarium Bałtyjskie I, Warszawa, 2007, s. 116–117.
 
96.
Nowakowski, W., Dwa cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w Starych Kiełbonkach na Mazurach, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa, 2009, s. 405–419.
 
97.
Nowakowski, W., Masuren in der römischen Kaiserzeit. Auswertung der Archivalien aus dem Nachlass von Herbert Jankuhn, Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete 12, Neumünster, 2013.
 
98.
Okulicz, J., Plemiona grupy nidzickiej kultury grobów jamowych (w okresie od końca II w. przed naszą erą do V w. n.e.), Warszawa 1965, [w:] W. Nowakowski, A. Szela (red.), Pogranicze trzech światów. Kontakty kultur przeworskiej, wielbarskiej i bogaczewskiej w świetle materiałów z badań i poszukiwań archeologicznych, ŚWIATOWIT Suppl. Series P: Prehistory and Middle Ages XIV, Warszawa 2006 (CD), 1965.
 
99.
Okulicz, J., Studia nad przemianami kulturowymi i osadniczymi w okresie rzymskim na Pomorzu Wschodnim, Mazowszu i Podlasiu, Archeologia Polski XV/2, 1970, s. 419–497.
 
100.
Okuliczowie, Ł. i J., Cmentarzyska kultury pomorskiej i z okresu rzymskiego w Michałkowie, gm. Dobrzyń, woj. Włocławek, Wiadomości Archeologiczne XLI/4 (1976), 1977, s. 435–459.
 
101.
Olędzki, M., Uwagi o niektórych odmianach fibul kapturkowych serii wschodniej jako przyczynek do zagadnienia kwalifikacji kulturowej wschodnich obszarów kultury przeworskiej, Przegląd Archeologiczny 40, 1992, s. 49–70.
 
102.
Olędzki, M., Typologie, Chronologie und Verbreitung der ostgermanischen Varianten der Rollenkappenfibeln, Praehistorische Zeitschrift 70/2, 1995, s. 228–247.
 
103.
Olędzki, M., Rollenkappenfibeln der östlichen Hauptserie Almgren 37––41 und die Varianten Fig. 42–43, [w:] J. Kunow (red.), 100 Jahre Fibelformen nach Oskar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 in Kleinmachnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5, Wünsdorf [2002], 1998, s. 67–84.
 
104.
Peiser, F. E., Gr. Schläffken, Kr. Neidenburg, Prussia 22 (1900–1904), 1909, s. 322–333.
 
105.
Peiser, F. E., Übersichten und Notizen. Ostpreussen, Praehistorische Zeitschrift II (1910), 1911, s. 412–413.
 
106.
Pietrzak, M., Pruszcz Gdański, Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie- und Wielbark-Kultur in Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica IV, Krakówm 1997.
 
107.
Pietrzak, M., Cmentarzysko płaskie kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich na stan. 7 w Kościelnej Jani, woj. pomorskie,[w:] J. Andrzejowski, R. Prochowicz, A. Żórawska (red.), VARIA BARBARICA Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa, 2002, s. 375–394.
 
108.
Pietrzak, M., Tuszyńska, M., Période romaine tardive (Pruszcz Gdański 7), Inventaria Archaeologica, Pologne LX, Warszawa-Łódź, 1988.
 
109.
Pietrzak, M., Rożnowski, F., Cymek, L., Pruszcz Gdański, stanowisko 5. Cmentarzysko z późnego okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów, Gdańsk, 2015.
 
110.
Przewoźna, K., Osada i cmentarzysko z okresu rzymskiego w Słopanowie, pow. Szamotuły, Fontes Archaeologici Posnanienses V (1954), 1955, s. 60–140.
 
111.
Reszotarska-Nowakiewicz, A., Prussia-Musem w Królewcu / Das Prussia-Museum in Königsberg / Музей «Пруссия» в Крулевце, [w:] A. Bitner-Wróblewska (red.), Archeologiczne księgi inwentarzowe dawnego Prussia-Museum / Die archäologischen Inventarbücher aus dem ehemaligen Prussia-Museum / Археологические инвентарные книги бывшего музея «Пруссия», Aestorium Hereditas I, Olsztyn, 2008, s. 32–45.
 
112.
Scherbring, T., Die neuesten größeren prähistorischen Gräberfunde zu Löbertshof, Kreis Labiau, Prussia 8 (1881–1882), 1883, s. 102–110.
 
113.
Schindler, R., Neue Gräberfunde aus Praust, Gothiskandza 1, 1939, s. 38––51.
 
114.
Schindler, R., Besiedlungsgeschichte der Goten und Gepiden im unteren Weichselraum auf Grund der Tongefäße, Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 6, Leipzig, 1940.
 
115.
Schmidt, A., Das Gräberfeld von Warmhof bei Mewe, Reg.-Bez. Marienwerder (W.-Pr.), Zeitschrift für Ethnologie 34, 1902, s. 97–153.
 
116.
Schmidt, J.-P., Ein Bestattungsplatz der älteren römischen Kaiserzeit mit vergoldetem Silberberlock aus Ostvorpommern, BMJ 48 (2000), 2001, s. 129–148.
 
117.
Schmiedehelm, M., Das Gräberfeld am Jaskowska-See in Masuren. Studien zur westmasurischen Kultur der römischen Eisenzeit (red. A. Juga-Szymańska, P. Szymański), Warszawa, 2011.
 
118.
Schuster, J., Die Beziehungen der Gebiete Ostbrandenburgs zur Wielbark- und Przeworsk-Kultur im späten 2. und beginnenden 3. Jh. n. Chr. mit einer formenkundlichen Untersuchung der späten Rollenkappenfibeln A II, 41, Veröffentlichungen zur brandenburgischen Landesarchäologie 36/37 (2002/2003), 2005, s. 89–161.
 
119.
Schuster, J., O późnych zapinkach kapturkowych (A II 41), Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006, s. 101–120.
 
120.
Schuster, J., Byrsted – Lübsow – Mušov. Der Gebrauch von Edelmetall in germanischen Fürstengräbern der älteren römischen Kaiserzeit, [w:] M. Hardt, O. Heinrich-Tamáska (red.), Macht des Goldes, Gold der Macht. Herrschafts- und Jenseitsrepräsentation zwischen Antike und Frühmittelalter im mittleren Donauraum, Akten des 23. Internationalen Symposiums der Grundprobleme der Frühgeschichtlichen Entwicklung im Mittleren Donauraum, Tengelic, 16.–19. 11.2011, Forschungen zu Spätantike und Mittelalter 2, Weinstadt, 2013, s. 151–170.
 
121.
Skorupka, T., Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III w. n.e.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, tom II: Wielkopolska, cz. 3, Poznań, 2001.
 
122.
Sobczyk, P., Wielokulturowe stanowisko nr 2 w Kołacie na ziemi dobrzyńskiej, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Gdańsk, 2011, s. 343–366.
 
123.
Socha, K., Sójkowska-Socha, J., Grób z birytualnego cmentarzyska ludności kultury wielbarskiej w Górzycy, stan. 20, pow. słubicki, woj. lubuskie, Archeologia Środkowego Nadodrza IX, Zielona Góra, 2012, s. 89–126.
 
124.
Strobin, A., Osada kultury oksywskiej i wielbarskiej w Lipiankach, gm. Kwidzyń, stan. 3 (część II – źródła ruchome), [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Kontakty ponadregionalne kultury wielbarskiej. Przemiany kulturowe w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu, Gdańsk, 2015, s. 125–193.
 
125.
Szałkowska-Łoś, J., Łoś, J., Zakrzewska Osada. Cmentarzyska kultury pomorskiej wielbarskiej na Pojezierzu Krajeńskim, Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 2, Bydgoszcz-Pękowice, 2013.
 
126.
Szela, A., Okres wpływów rzymskich w dorzeczu środkowej Wkry. Część I–III, mps dysertacji w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2013.
 
127.
Szter, I., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich i z okresu wędrówek ludów w Kamieniu na Pojezierzu Mazurskim, Wiadomości Archeologiczne LXI, 2010, s. 200–331.
 
128.
Szydłowski, J., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Choruli, pow. Krapkowice, Biblioteka Archeologiczna 17, Wrocław, 1964.
 
129.
Szymański, P., Cmentarzysko kultury bogaczewskiej i grupy olsztyńskiej w Zalcu koło Mrągowa, na Pojezierzu Mazurskim, Barbaricum 7 (2003), Warszawa, 2004, s. 154–190.
 
130.
Thomas, S., Studien zu den germanischen Kämmen der römischen Kaiserzeit, Arbeits- und Forschungsberichte zur sächsichen Bodendenkmalpflege 8, 1960, s. 54–215.
 
131.
Tischler, O., Kemke, H., Ostpreussische Altertümer aus der Zeit der grossen Gräberfelder nach Christi Geburt, Königsberg i.Pr., 1902.
 
132.
Umbreit, C., Das gotische Gräberfeld von Brätz, Kr. Meseritz, [w:] O. Kleemann, F. B. Naber, H. Schnitzler (red.), Certamina Praehistorica III, Bonner Hefte zur Vorgeschichte 11, Bonn, 1976, s. 43–54.
 
133.
Walenta, K., Obrządek pogrzebowy na Pomorzu w okresie późnolateńskim i rzymskim, Archaeologia Baltica V, Polonia 80/81, Łódź (b.d.w.)., 1981.
 
134.
Walenta, K., Leśno i mikroregion w okresie rzymskim, Chojnice, 2009.
 
135.
Wawrzyniak, P., Wstępne wyniki badań cmentarzyska ludności kultury wielbarskiej w Jordanowie, gm. Świebodzin, woj. lubuskie, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk, 2007, s. 527–553.
 
136.
Wielowiejski, P., Święty Gaj, woj. elbląski. Cmentarzysko kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich, [w:] P. Urbańczyk (red.), ADALBERTUS. Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, ADALBERTUS – Tło kulturowe wyprawy misyjnej św. Wojciecha na pogranicze polsko-pruskie 1, Warszawa, 1998, s. 109–139.
 
137.
Wołągiewicz, R., Kultura wielbarska (faza lubowidzka), [w:] Prahistoria ziem polskich V, 1981, s. 165–178.
 
138.
Wołągiewicz, R., Pochówek w kłodzie dębowej z II w. n.e. w Bagiczu, Materiały Zachodniopomorskie XXVI (1980 [1982]), 1984, s. 19–38.
 
139.
Wołągiewicz, R., Chronologia ceramiki kultury wielbarskiej w świetle dotychczasowego stanu badań, Archeologia Polski XXXII/1, 1987, s. 169–206.
 
140.
Wołągiewicz, R., Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin, 1993.
 
141.
Woźniak, M., Cmentarzysko kultury wielbarskiej w Kozłówku, pow. nidzicki (d. Klein Koslau, Kr. Neidenburg) w świetle publikacji i materiałów archiwalnych, Wiadomości Archeologiczne LXII, 2011, s. 169–208.
 
142.
Woźniak, M., Groby i krąg kamienny z Błędowa, w pow. wąbrzeskim (dawne Blandau, Kr. Culm), Światowit IX (L), fasc. B (2011), 2012, s. 169–179.
 
143.
Wójcik, T., Pomorskie formy bransolet wężowatych z okresu rzymskiego, Materiały Zachodniopomorskie XXIV (1978), 1982, s. 35–113.
 
144.
Zgodziński, B. (red.), Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych przeprowadzonych na stanowisku Litwinki, stan. III, nr AZP 32-60/4, woj. warmińsko-mazurskiej, gm. Nidzica, tom I–II, Łódź, mps w archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie, 2015.
 
145.
Ziemlińska-Odojowa, W., Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków, 1999.
 
146.
Żychliński, D., Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej i wielbarskiej w Wielkopolsce, Prace Archeologiczne 1, Zielona Góra-Gniezno, 2014.
 
ISSN:0043-5082
Journals System - logo
Scroll to top