PAPERS
Cemeteries of the Funnel Beaker Culture (TRB) in Sandomierz Upland. History and State of Research
More details
Hide details
1
Instytut Archeologii UMCS w Lublinie
Publication date: 2008-12-31
Wiadomości Archeologiczne 2008;LX(60):98-123
KEYWORDS
ABSTRACT
Our present archaeological record of funerary sites of the Funnel Beaker Culture (TRB) from the area of Sandomierz Upland – 38, includes 35 gravefields and 3 inhumations inside storage pits within settlements (Fig. 1). Out of this number, regular excavation was made of 12 cemeteries. Results from this research have been published, even if only in the form of brief reports on the fieldwork, or, as in the case of the recent discoveries at Czyżów Szlachecki and Złota, are at a stage of analysis. The most fully investigated cemetery is probably the one at Malice Kościelne, with an area of ca 1 000 m2 harbouring two trapeze-shaped megalithic tombs and flat graves close by. Another quite comprehensively investigated is site 3 at Pawłów, where an area of ca 1 400 m2 was subjected to five seasons of fieldwork. At Stryczowice (ca 1 000 m2) investigation was made of the eastern and central sections of three trapeze-shaped tombs and a flat inhumation cemetery nearby. At Broniszowice also, investigation was made only of the eastern and central area of a single large trapeze-shaped megalithic feature containing graves within, found under a so-called ‘tumulus A’. Excavation at the cemeteries was less extensive and yielding from 1 (Czyżów Szlachecki) to 7 graves (Dacharzów) occasionally with fragments of accompanying megalithic constructions (eg, Święcica and Czyżów). Research in the Sandomierz Upland has documented the presence of two classes of TRB cemeteries: megalithic, where next to flat inhumations are found large mortuary structures (tombs) with a stone-earth-timber construction (Fig. 2, 3, 10, 11) and non-megalithic, with flat graves only (Fig. 4, 5). There is some proof that the latter may be of later date than the megalithic cemeteries originating around the turn of the 3rd millennium BC or early during that millennium, ie, are associated with the late phase of the SE Group of TRB. As already mentioned, isolated burials inside storage pits are known from a number of settlements. The typical form of the tomb is on a plan of a high trapeze, oriented approximately along the E-W axis (Fig. 10), with a chamber in its wider eastern part containing the central grave covered by a mound, either having the form of two burial chambers parallel to each other or a single chamber, in which case it contains a double burial (Fig. 8:1.2). In both these types of cemeteries the prevailing form of burial are pit graves with various stone structures (pavement, settings, cists, etc); in non-megalithic cemeteries they invariably have a roughly E-W orientation, in megalithic cemeteries the orientation is E-W (most cases) or N-S (Fig. 6–9). The dominant form is single inhumation in an extended supine position. Double and, very rarely, triple burials are also noted. Some of the dead were given a different form of burial, eg, in a prone position, bound, disarticulated, secondary and fragmentary burials, which suggests some sort of anti-vampiric practices (Fig. 12). No significant differences were observed in the furnishing of the graves found in the megalithic and non-megalithic cemeteries, but it was observed that the flat graves associated with megalithic tombs had richer inventories than the central burials in the megalithic tombs. The burials inside storage pits within settlements followed the same rules of position and orientation documented in graves in the cemeteries.
REFERENCES (44)
1.
Balcer, B., Odkrycie szkieletu ludzkiego w jamie 16, w obrębie osady kultury pucharów lejkowatych w Zawichoście, pow. Sandomierz, Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 4 (1966–1967), 1967, s. 29–33.
2.
Bargieł, B., Florek, M., Pierwszy sezon badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, woj. świętokrzyskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej V, 2000, s. 25–32.
3.
Bargieł, B., Florek, M., Drugi sezon badań wykopaliskowych na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, pow. Sandomierz, Archeologia Polski Środkowowschodniej VI, 2001, 2003, s. 14–19.
4.
Bargieł, B., Florek, M., Wyniki badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 2001–2003 na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, pow. Sandomierz, Archeologia Polski Środkowowschodniej VII, 2005, s. 20–32.
5.
Bargieł, B., Florek, M., Cmentarzysko ludności kultury pucharów lejkowatych na stanowisku 1 w Malicach Kościelnych, pow. Opatów, [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 361–384.
6.
Bargieł, B., Florek, M., Cmentarzysko w Pawłowie, pow. Sandomierz na tle innych podobnych stanowisk kultury pucharów lejkowatych, [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 385–400.
7.
Bargieł, B., Florek, M., Libera, J., Drugi sezon badań cmentarzyska neolitycznego w Malicach Kościelnych stan. 1, woj. tarnobrzeskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej III, 1998, s. 44–55.
8.
Bargieł, B., Florek, M., Libera, J., Trzeci sezon badań wykopaliskowych na stanowisku 1 w Malicach Kościelnych, pow. Opatów, woj. świętokrzyskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej IV, 1999, s. 29–37.
9.
B. Bargieł, M. Florek, J. Libera, A, Zakościelna, Badania archeologiczne Katedry Archeologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Pawłowie i Dąbiu koło Zawichostu (woj. świętokrzyskie) w roku 1999, Zeszyty Sandomierskie VII (nr 11), 2000, s. 32.
10.
Bąbel, J., Badania powierzchniowe dorzecza rzeki Kamionki w powiecie opatowskim, Wiadomości Archeologiczne XL/4 (1975), 1976, s. 531–580.
11.
Bąbel, J., Grobowce megalityczne i kurhany w dorzeczu Kamiennej w województwach kieleckim i tarnobrzeskim – zarys problematyki, Rocznik Muzealny I, Ostrowiec Świętokrzyski, 1998, s. 9–30.
12.
Bąbel, J., Groby neolityczne ze stanowiska I w Wojciechowicach, woj. świętokrzyskie, Rocznik Muzealny III, Ostrowiec Świętokrzyski, 2000, s. 11–36.
13.
Bąbel, J. T., Próba rekonstrukcji grobowca megalitycznego ze stanowiska V w Broniszowicach, pow. Ostrowiec Świętokrzyski, [w:] J. Libera, K. Tunia, Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 271–288.
14.
Duday, H., Kowalewska-Marszałek, H., Trumny drewniane w „megalitycznych” komorach grobowych kultury pucharów lejkowatych? Zintegrowane badania antropologiczno-archeologiczne cmentarzyska w Kicharach Nowych (Małopolska), Archeologia Polski XLVIII/1–2, 2003, s. 77–108.
15.
Florek, M., Kompleks stanowisk archeologicznych w Dacharzowie, [w:] Ogólnopolski Zjazd Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Przewodnik wycieczkowy, Lublin, 1994, s. 20–23.
16.
Florek, M., Cmentarzyska z grobami „niemegalitycznymi” i pochówki w jamach gospodarczych w obrębie osad w grupie południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych (na zachód od Wisły), [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 407–422.
17.
Florek, M., Pochówek w jamie gospodarczej z osady ludności kultury pucharów lejkowatych w Gorzyczanach, pow. sandomierski, stanowisko 7, Archeologia Polski Środkowowschodniej VIII, 2006, s. 15–21.
18.
Florek, M., Libera, J., Sprawozdanie z pierwszego sezonu badań na cmentarzysku kultury pucharów lejkowatych w Malicach Kościelnych, woj. tarnobrzeskie, Archeologia Polski Środkowowschodniej II, 1997, s. 24–30.
19.
Florek, M., Szeliga, M., Badania tzw. kopca I w Święcicy, gm. Obrazów w 2005 roku, Zeszyty Sandomierskie XIII (nr 23), 2006, s. 50–52.
20.
Florek, M., Zakościelna, A., Wyniki badań ratowniczych na stanowisku 6 w Złotej, pow. sandomierski, w latach 2002–2004, Archeologia Polski Środkowowschodniej VIII, 2006, s. 41–56.
21.
Garbacz, K., Dwa grobowce z Grzybowa, pow. Staszów na tle zjawiska rozpowszechnienia się idei megalitycznej w grupie południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych, [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 307–333.
22.
Gardawski, A., Miśkiewicz, J., Sprawozdanie z badań podjętych w 1957 r. w miejsc. Mierzanowice, pow. Opatów, Wiadomości Archeologiczne XXV/4 (1958), 1959, s. 322–338.
23.
Gąssowski, J., Materiały do osadnictwa wczesnośredniowiecznej Sandomierszczyzny, Materiały Wczesnośredniowieczne VI, 1969, s. 303–473.
24.
Gąssowski, J., Kultura pradziejowa na ziemiach Polski. Zarys, Warszawa, 1985.
25.
Jakimowicz, R., Zbiór wykopalisk przedhistorycznych w Muzeum Diecezjalnem w Sandomierzu, Wiadomości Archeologiczne V, 1920, s. 213–221.
26.
Jażdżewski, K., Kultura pucharów lejkowatych w Polsce zachodniej i środkowej, Poznań, 1936.
27.
Kempisty, E., Grób kultury pucharów lejkowatych w Kamieniu Łukawskim, pow. Sandomierz, Wiadomości Archeologiczne XXXI/2–3, 1965, s. 159–162.
28.
Kowalewska-Marszałek, H., Kontynuacja osadnicza a zmiana kulturowa – na przykładzie badań cmentarzyska w Kicharach Nowych koło Sandomierza, [w:] S. Tabaczyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość pradziejowa, Prace – Polska Akademia Nauk, Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych IV, Warszawa, 2000, s. 69–74.
29.
Kowalewska-Marszałek, H., Duday, H., Pyżuk, M., Kichary Nowe: „megalityczne” konstrukcje grobowe w świetle badań archeologicznych i antropologicznych, [w:] J. Libera, K. Tunia (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 341–360.
30.
Krzak, Z., Sprawozdanie z badań powierzchniowych w województwie kieleckim i lubelskim w latach 1954–1959, Sprawozdania Archeologiczne XIII, 1961, s. 29–44.
31.
Krzak, Z., Sprawozdanie z badań na Wyżynie Opatowskiej w 1960 roku, Sprawozdania Archeologiczne XIV, 1962, s. 31–51.
32.
Krzak, Z., Przyczynek do znajomości osadnictwa neolitycznego na Wyżynie Opatowskiej, Materiały Starożytne X, 1964, s. 121–144.
33.
Libera, J., Tunia, K. (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006.
34.
Libera, J., Zakościelna, A., Inwentarze krzemienne z grobów grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych, [w:] Libera, J., Tunia, K. (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 135–169.
35.
Matraszek, B., Sprawozdanie z trzech sezonów badań na wielokulturowym stanowisku w Stryczowicach, gm. Waśniów, woj. świętokrzyskie, Sprawozdania Archeologiczne. 53, 2001, s. 273–288.
36.
Matraszek, B., Sałaciński, S., Stryczowickie wzgórze odsłania swoje tajemnice, Archeologia Żywa 1 (24), 2003, s. 26–29.
37.
Matraszek, B., Sałaciński, S., Grobowce megalityczne w Stryczowicach, pow. Ostrowiec Świętokrzyski, [w:] Libera, J., Tunia, K. (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 2006, s. 235–245.
38.
Podkowińska, Z., Osada neolityczna na górze Gawroniec w Ćmielowie pow. Opatów, Wiadomości Archeologiczne XVII/2–3, 1950s. 95–146.
39.
Podkowińska, Z., Stanowiska neolityczne i późniejsze w okolicach wsi Gorzyczany, pow. Sandomierz, Sprawozdania Archeologiczne VI, 1959, s. 11–22.
40.
Tabaczyńscy, E. i S., Cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych w rejonie Sandomierza. Odkrycia 1971 roku, Sprawozdania Archeologiczne XXV, 1973, s. 49–60.
41.
Tabaczyński, S., Buko, A., Sandomierz. Starożytność – wczesne średniowiecze, Rzeszów, 1981.
42.
Wiślański, T., Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowlanych. Plemiona kultury pucharów lejkowatych, [w:] W. Hensel, T Wiślański (red.), Prahistoria ziem polskich II: Neolit, Wrocław, 1979, s. 165–260.
43.
Wrotek, L., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na stanowisku 5 w miejscowości Mierzanowice, pow. Opatów, Sprawozdania Archeologiczne XIV, 1962, s. 63–73.
44.
Zychman-Kozak, W., Szeliga, M., Pochówki z cmentarzyska ludności kultury pucharów lejkowatych w Pawłowie, stan. 3, pow. Sandomierz (badania 2001–2003), Archeologia Polski Środkowowschodniej VII, 2005, s. 33–41.